-
GÖZLƏYİN, DÜNYAYA QAYITMAĞIM VAR...
(Şeirlər kitabı)
TANIŞ OLMAQ İSTƏYİRƏM
Əl uzanır: - Tanış olaq!
Əl uzanır: - Salamat qal!
Əl uzanır dosta, yada,
əl – hələlik,
əl – əlvida.
Tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm
sahildəki qızıl qumla,
arxivdəki keçmişimlə,
bağçadakı tər çiçəklə,
sinəmdəki tər ümidlə,
tər arzumla.
Tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm.
Cib dəftərim telefonla,
adla dolu olsa belə,
əl açıram –
təzə insan istəyirəm,
təzə ünvan istəyirəm.
Qaldırıcı, endirici kranlarla,
ağ ulduzla, ağ buludla,
qəbirləri qucaqlayan
mərmər rəngli,
torpaq rəngli lal sükutla,
tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm.
Təyyarənin qanadının,
qatarların fit səsinin arxasınca
əllərimiz dalğalanır ağ yaylıq tək,
əllərimiz dalğalanır ayrılıq tək.
Əl açılır üzümüzə qapı kimi,
Əl açılır üzümüzdə güllə kimi.
Barmaqlarla
pillə-pillə
dırmaşırıq harasa.
Mən əllərlə tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm –
əlcək geyən,
qabar döyən,
çəlik döyən,
kətmən döyən əllərlə.
Hərdən məndən küssə də,
bir əlin ömrünü uzatmalıyam
oxşaya-oxşaya
isidə-isidə.
Mənim əlim havadadır,
mənim əlim yollardadır.
Qarşıma kim çıxasıdır,
Qarşıma nə çıxasıdır –
Əlimi kim sıxasıdır,
əlimi nə sıxasıdır –
sıxsın görək!
1941
Mənim doğulduğum il
naməlum bir əsgərin
adı, ünvanı oldu.
Mənim doğulduğum il –
səngərlər də doğuldu,
tüstülər də doğuldu.
Səngərlərdə doğuldu,
tüstülərdə doğuldu,
mənim doğulduğum il.
Mənim təvəllüdümü
torpağın sinəsinə
xəncər yarası kimi.
Yer kürəsisdən keçən
döyüş səngəri yazdı.
Uzunboğaz çəkmənin
nallı dabanı ilə
Vətən əsgəri yazdı,
Göylərin sinəsinə
topun lüləsi yazdı,
Ulduzları isidən
fişəng şöləsi yazdı.
Yazdı təvəllüdümü
balınca göz yaşları,
yollara – anaların
ümidli baxışları.
Mən təvəllüd günümü
keçirmək istəmirəm.
Badələrin səsilə
oyatmaq istəmirəm.
Xatirə beşiyində
uyuşmuş həsrətləri,
Küsəyən qardaşımın
qabda qalan payı tək
soyumuş həsrətləri
oyatmaq istəmirəm.
Doğulduğum tarixə
Hamıdan çox yanıram,
Qara həşyə geyinmiş
şəkildən utanıram.
1962
YAĞIŞ GÖLMƏÇƏSİ
Damcılar göylərdən əlini üzdü,
Buludlar
özünə boylanmaq üçün –
bulanıq güzgütək gölməçələri
torpağa düzdü.
Yağdı, tala-tala gölməçə yağdı,
göylərin dəlisov ilhamı yağdı,
sərçələrin soyuq «hamamı» yağdı.
Yağış gölməçəsi buludla doldu,
Günəşlə,
payızla,
sükutla doldu.
Göyə yuxarıdan aşağı baxdım –
bir vaxt Avropanın salonlarından
Bodenşted bizə baxdığı kimi,
Daş atıb, göylərin evini yıxdım,
Bir dərviş Parisi yıxdığı kimi.
«Atını» göylərdə sürdü çoxusu
ayağı çırmalı uşaqların da.
Çİlik-çilik oldu gölün yuxusu
çubuq köhlənlərin dırnaqlarında.
Uşaqlar yollandı yuxu dalınca.
Onların doluxmuş izi soğuldu,
Göy göyə çəkildi,
payız – ağaca,
Gölməçə kor oldu –
elə bil, torpağın gözü soğuldu.
Arabir göylərə boylanmaq üçün,
gəlinlər kimi,
özünə daha çox inanmaq üçün
torpağa güzgü də,
köz də gərəkdir.
1962
HƏSRƏT
Sən qanadlı xəbər kimi,
yad qapını açan gündən –
Həsrətinlə yaşayıram bir otaqda,
həsrətinlə yaşayıram bir torpaqda,
bir dünyada.
Qatarlarda, təyyarələrdə, gəmilərdə
sənəd kimi öz yanımla
gəzdirirəm həsrətini.
Ora-bura sürüməkdən
bezdirirəm həsrətini.
İstəyirəm, azdıram mən həsrətini
alqış dolu salonlarda –
bacarmıram.
İstəyirəm, azdıram mən həsrətini
dalanlarda,
döngələrdə,
izdihamlı küçələrdə –
bacarmıram.
Həsrətinə gücüm çatmır, sənə – əlim,
İstəyirəm, həsrətini
Meşələrə, dənizlərə atıb gəlim –
Bacarmıram.
Həsrətinə gücüm çatmır, sənə – əlim
Süfrəmdəki çörək deyil, həsrətindir,
sinəmdəki ürək deyil, həsrətindir, - hey döyünən
Ürəyimin başını mən
ovuduram bir uşaq tək.
Səndən qalan xatirələri,
olub-qopan həsrətini
ürəyimin qabağına atıram mən
oyuncaq tək,
öz başımı qatıram mən
bir uşaq tək.
Həsrətini içirəm mən,
həsrətini çəkirəm mən.
Nə yaxşı ki, həsrətin var!..
Həsrətinlə yaşayıram bir otaqda,
həsrətinlə yaşayıram bir torpaqda,
bir dünyada,
Yaşayıram,
yaşayıram,
yaşadıram həsrətini.
1963
ADSIZ ŞER
Saxlayım saatımı, söndürüm işığımı –
Heyfim gəlir saata da,
işığa da,
özümə də,
qaranlığa da.
Əl çəkin,
dodaqlarım bağlı qalsın
nənəmin qapısı kimi.
Gözlərim durulsun,
əllərim fikrə gestin.
Susum, susum
bir namərdin qəsdi kimi.
Sahildə qumları,
göydə ulduzları,
yerdə adamları,
nadanları
saymaq istəyirəm.
Canınız yanırsa mənə,
əl çəkin yaxamdan, əl çəkin:
bir mühasib çağırın,
ya da ağıllı bir maşın –
hesablasın görək
nə qədər yalan udmuşam,
nə qədər qəzəb,
neçə arzuma başsağlığı verilməyib,
nələr keçib könlümdən, yuxumdan…
1965
OYUNCAQSIZ UŞAQLIĞIM
Mənim oyuncağım olmayıb heç vaxt.
Hərdən kövrələndə,
uşaqlaşanda,
yaşımdan, təmkindən…
nə bilim, nədən
beşcə addımlığa uzaqlaşanda,
özümə oyuncaq almağım gəlir.
Yapışıb əlindən körpəliyimin
«Uşaq aləmi»nə çəkmək istərəm –
Günlərin bir günündə
balaca İsaya mağazalardan
bir qucaq sevinc alam.
Ciblərinə, papağına, qoynuna
qonşudan oğurlanan
alma əvəzinə, armud yerinə
sevinc dolduram.
Bir papaq sevinc,
iki cib fərəh
bəs eylər ona.
Sonra uşaq xəyalım,
uçub gedə kəndimizə.
Plasmas sevincindən
plastilin fərəhindən,
bir də rezin şadlığından
paylaya uşaqlara.
«ZİM balası» ilişib, tozlu yolda qalanda,
«təyyarə»nin qanadını
dəcəl əllər, sərt budaqlar qıranda –
gərək məndən inciməsin
görməmiş uşaqlığım.
Mənim oyuncağım olmayıb heç vaxt,
Oyuncaq yollara asfalt çəkilib.
Oyuncaq arxlar da çoxdan quruyub,
Oyuncaq ağaclar çoxdan qarıyıb,
yandırılıb sobalarda
Sevinc oyuncağım olmayıb heç vaxt.
İndisə hərdən
mənə qonaq gəlir oyuncaq sevinc –
bir ürək,
bir otaq,
bir qucaq sevinc…
1967
ETİRAF MAHNISI
Mənim boyum – yüz altmış dörd,
mənim sinəm – əlli beş.
Ürəyim də lap balaca.
Mən böyük sevincə alışmamışam,
Mən böyük sevincdə alışmamışam,
Sevinc küləyindən, fərəh mehindən
Köksüm körük kimi genişlənəndə –
divar sinəmin çatlamasından,
qumbara ürəyimin partlamasından,
bir az qorxuram.
Ürəyimin də
sevinc tutumu
arzumdakından
min dəfə kiçik.
Daha doğrusu –
sən dəfə kiçik.
Nəyimə gərək «sevincmetr»lər?
ürəyim varsa,
«Sevincmetr»siz də yola gedərəm.
Mən böyük sevincə alışmamışam,
Mən böyük sevincdə alışmamışam.
1967
GÜNLƏRİN BİR GÜNÜNDƏ
Günlərin bir günündə
əsim-əsim əsdi yel.
Bir qatarın dalınca
gözlərim də tələsdi,
əllərim də tələsdi.
Günlərin bir günündə
çarpayının üstündə
yoxa çıxdı bir şəkil.
Divarlar üstümə gəlmək istədi,
ağaran şəkil yeri
gecələr üstümə gülmək istədi…
Günlərin bir günündə
soruşdular adımı:
illər keçdi üstümdən,
yellər keçdi üstümdən
mən bir cavab verincə.
Günlərin bir günündə
vuruldum ulduzlara –
ulduzlar diksinmədi.
Yorulub, yola düşdüm,
Əlimi qaldıranda
qatarlar əylənmədi,
təyyarələr enmədi.
Ömrümdə bircə kərə
əl elədim vaqonlara,
əl elədim günlərə,
durnalara, əllərə…
Günlərin bir günündə
əsim-əsim əsdi vaxt.
Əllərim də tələsdi
yollarım da tələsdi.
Günlərin bir günündə
gedib çatıb axır ki,
məndən qaçan arzuya,
məndən qaçan illərə,
məndən qaçan günlərə.
1968
XATİRƏ
İşıqlar təzəcə yanmışdı kənddə.
Dedin ki, yanında yer saxlayarsan,
qaçıb gələcəyəm kinoya mən də.
Çığırlar, səkilər əl-ələ tutub,
sürünüb gedirdi kluba sarı.
Aramızda düşüb qaldı o axşam
hər gün aşdığımız bir kənd hasarı.
Bir vaxt on beş yaşlı gür həvəsimiz
yamanca dırmaşdı, dərəyə indi.
Sol yanım boş qalıb elə o gündən,
Hey dolub-boşalıb elə o gündən.
Bir səs tanıyırdım səsinə oxşar,
Bir söz tanıyırdım –
umu-küsünə oxşar,
hansı döngədəsə yoxa çıxdılar.
İndi otuz yaşlı gur nəfəsim var,
indi on beş yaşlı sərt həvəsim var.
Sol tərəfdə ürək, sağda – xəyalın,
arada – boşluq.
Mən isə yenə də sizə qoşulub,
çıxıram yollara ayağı yalın…
* * *
Mən yatağa girən kimi
yazılmamış şerlərim
çaqqıldadır,
taqqıldadır makinanı.
…Bir qatarın cədvəlindən,
bir dərənin bürküsündən
xəbəri yox heç kəsin.
Bir ilhamın toxluğundan,
bir partanın yoxluğundan
xəbəri yox heç kəsin.
Öz relsinə düşməz yenə,
bir dərədə üşüməz yenə,
bir masanı aşmaz yenə
yazılmayan şerlərim.
Bilirəm ki, bu gecə də
yatmayacaq, yatmayacaq
yazılmayan şerlərim.
Çaqqıldatsa, taqıldatsa «Erika»nı-
varaqlar ağ qalacaq,
ağ şerlər yazılacaq.
Bir masa var, çəkilib öz qınına,
bir çəmən var, bulanıb yaz qanına…
Yağış yağır…
Yığış gedək, yazılmayan şerlərin yanına…
1968
KÖHNƏ YUXULAR
Bu axşam yaxşıca qəribsəmişəm,
Əllərin yuxuma gəlib çıxmasa,
göbələk dərməsəm, moruq yığmasam,
buluddan asılan beşiyin üstə
laylay eşitməsəm –
yatmayacamam,
yatmayacağam, yatmayacağam.
Bu axşam yaxşıca qəribsəmişəm:
bu neon deyilən ağ şam neyləsin,
bu şəhər neyləsin, axşam neyləsin.
…İndi o çöllərdən keçər metrolar,
bir vaqon göbələk yığıram ordan.
Sonra da qatarlar düzələr yola,
Bakıya qayıdar.
Beləcə hər gecə çıxar aradan.
Bir qucaq sünbül də ətəkliyə yox,
vaqonlara dolar, indi hər gecə.
Mən – ayağıyalın, mən – başıaçıq…
İnək otararam yuxalarımda.
Köynək axtararam, başmaq gəzərəm
kəndimizə köçən univermaqda.
O yollar, o illər o
əllər çoxdan
Bakıya köçüb.
…Bu da alatoran!
Nimdaş paltaralan
gəlib keçəcək,
köhnə köynəyim ki, yoxdur satmağa:
paltarım təzədir, dostlarım təzə.
Təkcə yuxular var… köhnə yuxular.
Ona da müştəri tapılmaz yəqin.
Yarımçıq yuxular, qırıq yuxular,
kəpənək yuxular, qoruq yuxular,
biçənək yuxular, moruq yuxular
yıxılar, diksinər, sıxılar hər gün
tramvay səsindən, maşın səsindən.
Bir kənd şəhərim var, bir şəhər kəndim,
yerim lap rahatdır, arxayın olun…
1969
AĞ GECƏDƏN GƏLƏN QONAQ
Burda qızıl səhər,
orda ağ gecə…
Süd gecədən keçə-keçə,
süd gecəni içə-içə
dəyişmisən necə də.
Uçurduğum məktublar
ağ gecəni, ağ gündüzü
ələk-vələk eləyib,
qayıdacaq kor-peşman.
Ağ gecələr
süd vaqonlu qatarlara dollar bir gün,
gümüşqanad təyyarələr
ağ gecəni, bir də səni
dimdiyinə alar bir gün…
Burda, cənub meydanları
qollarını açar sənə,
boyanarsan mis rənginə.
Boyanarsan,
ağ gecəyə uzanan
qanadlı səs rənginə.
1969
BİR ŞAİR YAŞAYIRDI
Əli Kərimin əzin xatirəsinə
1
Bir şair yaşayırdı,
yerlə göy arasında.
Hamımızdan xəbərsiz
bir ölüm yaşayırdı
qaşla-göz arasında.
Qələmini daşa vurdu –
Qəlpələndi sözü, səsi,
Qəlpələndi xatirəsi.
Otağında solan ağ kağızları
retgen işığına tutsanız əgər,
söz taparsınız,
səs taparsınız,
iz taparsınız
Varaqların ürəyində qəlpə qaldı,
qələm istər,
ilham istər sağaltmağa.
Yarın ürəyini ağ kağızların,
yoxlayın nəbzini yox kağızların!
Bir şair yaşardı
yerlə göy arasında.
Ayağının ucunda
gəlib keçdi dünyadan.
Söz ucundan, şer ucundan
qıvrılanda ürəyimiz,
kövrələndə dodağımız
Əli Kərim avtoqraflı xatirələr
gəlib tutar əlimizdən.
Bir şair yaşayırdı
yerlə göy arasında.
Bir məzar yaşar indi,
bir şair yaşar indi
şer xiyabanında.
Avtoqraf xatirələr
gecələr Göyçaya yollanıb gedər;
nurlu əllərini, ipək səbrini,
şerlə, işıqla dolu qəbrini
bir dəstə ehtiram ziyarət eylər…
1969
2
Bir il beş günlükdür ölümün sənin,
bir il beş günlük.
Bir il beş günlük körpənin
ayağı yer tutur, dili söz tutur.
Sənin ölümünsə ömrü boyunca
nə ayaq açacaq, nə dil açacaq.
Bir il beş günlükdür ölümün hələ…
Təqvimdə böyüyüb yaşa dolacaq,
38 yaşlı ölümün, Əli,
nə vaxtsa səninlə yaşıd olacaq.
Bir il beş günlükdür ölümün sənin,
heç il bir günlükdür ölümün sənin.
Ölümün öləcək, dəfn olunmağa
çiynində gedəcək şerlərinin…
1970
İŞIQLAR
Qatar tərpənəndə, elə bildim ki,
dostlarım məni yola salınca –
şəhər işıqları düşüb dalımca
atlı qoşun kimi qovacaq məni…
pəncərə önündə donub qalmışdım.
Şəhər işıqları göz-göz yanırdı,
qatar sərxoş-sərxoş yığalanırdı.
Gecə lampaları – yuxu rəngində,
Dəhliz – ala-toran, kupe – mürgülü…
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
İşıq dirəkləri – işıq hörüklü
milyon qıza dönüb, mənə baxırdı.
Bu milyon baxışda gözüm qamaşdı.
Hörüklü qızlarla bircə anlığa
danışmaq istədim – dilim gəlmədi,
sözüm qamaşdı.
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
Şəhər işıqları göz-göz yanırdı,
qatar sərxoş-sərxoş yırğalanırdı,
şəhərin üstündə – bayram şamları…
uzaqda alışan hər dik, hər təpə
Novruz xonçasını xatırladırdı.
İşıq hörüklər qaldırıb göyə
Bilmirəm, niyə
başının üstündə tutmuşdu onu.
* * *
Şəhər işıqları düşüb arxamca
atlı qoşun kimi gəlirdi hələ.
İşıq qoşununu yarıb keçməyə,
işıq ordusunu vurub keçməyə
təsəsirdi qatar.
Birdən yoxa çıxdı qoşun.
Gecə tunelinə cumdu vaqonlar,
Qaranlığı yara-yara
gedirdi qatar…
* * *
Gecə belə sovuşdu,
üfürüldü şam kimi.
Şütüyə-şütüyə
Qatar çatdı səhərə.
Günəşin tellərindən
şığıyıb keçə-keçə.
Günəşin tellərini
sünbül kimi biçə-biçə
getdi qatar.
İşıq hörüklərin
gözündən itdi qatar.
* * *
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
Qovaq yarpağından, tut yarpağından
könlümdə yamyaşıl ümid alışdı.
Baxdım – gözüm qamaşdı.
Qovaq yarpağını, tut yarpağını
Səsləmək istədim, dilim gəlmədi,
Sözüm qamaşdı.
Yaşıl işıq düşdü yolumun üstə
yaşıl hörüklü qız – söyüd görüncə…
Mən yaşıl nəğməli bir qız görmüşəm,
işıqlı saçını özüm hörmüşəm
yaşıl əyyamında uşaqlığımın…
1976
BELƏ HAVALARDA
Təkərlər altında döşənib yağış.
Yağış döngəsindən keçir maşınlar,
yağış küçəsindən qaçır adamlar.
Belə havalarda neyləmək olar?
Şırhaşır
şəhəri alıb başına.
Bağlandı düymələr, gizləndi əllər,
bu yağış altında qoyub axşamı
yenə öz evinə çəkildi hamı.
O körpə günlərə qayıtmaq üçün
belə havalarda neyləmək olar?
Bəlkə sən deyəsən, divar saatı?
Bəlkə sən deyəsən, yaşıl telefon?
Gölməçə həvəsli,
biçənək səsli
ayağı çırmalı bir dəstə uşaq
gecə, yuxusunda yemlik dərəcək,
göbələk tapacaq – özündən iri,
çiyələk tapacaq – gözündən iri.
Mənim gözlərimlə tapacaq onlar,
mənim əllərimlə dərəcək onlar.
Belə havalarda onlar hər gecə
tapmaca deyəcək mənim səsimlə,
mənim əllərimlə qurşaq tutacaq,
mənim gözlərimlə yuxu görəcək.
1968
İŞIQLI YARPAQLAR
Yarpaqlar lampa tək alışıb-yanır
meşənin ağac – otaqlarında.
İşığa bürünüb şahpalıd, çinar,
lampalar asılıb budaqlarından.
Talaya, cığıra çilənir işıq,
qamaşır gözləri sərvlərin də.
Göydən çıdır-çıdır ələnir işıq
yağışqarışıq,
dumanqarışıq,
nağılqarışıq.
Yuyur çıraqları noyabr ayı,
ehmalca-ehmalca yerə döşəyir.
Ehtiyatlı olun, ayaqlamayın,
lampalar qırılar,
qaralar meşə.
Ürəyim rəngbərəng işıqla dolu,
qulağım tutulur sarı sükutdan –
yarpaqlar bir azca danışsın barı.
Allah eləməsin, yağsaydı dolu
sındırıb tökərdi çilçıraqları.
Bu nəhəng qovağı qopara bilsəm,
götürüb, birtəhər apara bilsəm.
asardım bu gecə tavanımızdan
çılçıraq kimi.
Nənəmin gözünə işıq gələrdi.
Nə bilim, bəlkə də elə o gündən
«otuzluq» lampasız küsərdi məndən –
onun könlünü də özüm alardım.
Məndən olsaydı,
Yastı tövləmizin əl çırağını
Asardım şahpalıd budaqlarından.
Payızlıq lampalar –
O sərv, o çinar
Yanardı nənəmin otaqlarında.
Yalta, 1976
KİTABIN DAVAMI
GÖZLƏYİN, DÜNYAYA QAYITMAĞIM VAR...
(Şeirlər kitabı)
TANIŞ OLMAQ İSTƏYİRƏM
Əl uzanır: - Tanış olaq!
Əl uzanır: - Salamat qal!
Əl uzanır dosta, yada,
əl – hələlik,
əl – əlvida.
Tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm
sahildəki qızıl qumla,
arxivdəki keçmişimlə,
bağçadakı tər çiçəklə,
sinəmdəki tər ümidlə,
tər arzumla.
Tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm.
Cib dəftərim telefonla,
adla dolu olsa belə,
əl açıram –
təzə insan istəyirəm,
təzə ünvan istəyirəm.
Qaldırıcı, endirici kranlarla,
ağ ulduzla, ağ buludla,
qəbirləri qucaqlayan
mərmər rəngli,
torpaq rəngli lal sükutla,
tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm.
Təyyarənin qanadının,
qatarların fit səsinin arxasınca
əllərimiz dalğalanır ağ yaylıq tək,
əllərimiz dalğalanır ayrılıq tək.
Əl açılır üzümüzə qapı kimi,
Əl açılır üzümüzdə güllə kimi.
Barmaqlarla
pillə-pillə
dırmaşırıq harasa.
Mən əllərlə tanış olmaq istəyirəm,
doğma olmaq istəyirəm –
əlcək geyən,
qabar döyən,
çəlik döyən,
kətmən döyən əllərlə.
Hərdən məndən küssə də,
bir əlin ömrünü uzatmalıyam
oxşaya-oxşaya
isidə-isidə.
Mənim əlim havadadır,
mənim əlim yollardadır.
Qarşıma kim çıxasıdır,
Qarşıma nə çıxasıdır –
Əlimi kim sıxasıdır,
əlimi nə sıxasıdır –
sıxsın görək!
1941
Mənim doğulduğum il
naməlum bir əsgərin
adı, ünvanı oldu.
Mənim doğulduğum il –
səngərlər də doğuldu,
tüstülər də doğuldu.
Səngərlərdə doğuldu,
tüstülərdə doğuldu,
mənim doğulduğum il.
Mənim təvəllüdümü
torpağın sinəsinə
xəncər yarası kimi.
Yer kürəsisdən keçən
döyüş səngəri yazdı.
Uzunboğaz çəkmənin
nallı dabanı ilə
Vətən əsgəri yazdı,
Göylərin sinəsinə
topun lüləsi yazdı,
Ulduzları isidən
fişəng şöləsi yazdı.
Yazdı təvəllüdümü
balınca göz yaşları,
yollara – anaların
ümidli baxışları.
Mən təvəllüd günümü
keçirmək istəmirəm.
Badələrin səsilə
oyatmaq istəmirəm.
Xatirə beşiyində
uyuşmuş həsrətləri,
Küsəyən qardaşımın
qabda qalan payı tək
soyumuş həsrətləri
oyatmaq istəmirəm.
Doğulduğum tarixə
Hamıdan çox yanıram,
Qara həşyə geyinmiş
şəkildən utanıram.
1962
YAĞIŞ GÖLMƏÇƏSİ
Damcılar göylərdən əlini üzdü,
Buludlar
özünə boylanmaq üçün –
bulanıq güzgütək gölməçələri
torpağa düzdü.
Yağdı, tala-tala gölməçə yağdı,
göylərin dəlisov ilhamı yağdı,
sərçələrin soyuq «hamamı» yağdı.
Yağış gölməçəsi buludla doldu,
Günəşlə,
payızla,
sükutla doldu.
Göyə yuxarıdan aşağı baxdım –
bir vaxt Avropanın salonlarından
Bodenşted bizə baxdığı kimi,
Daş atıb, göylərin evini yıxdım,
Bir dərviş Parisi yıxdığı kimi.
«Atını» göylərdə sürdü çoxusu
ayağı çırmalı uşaqların da.
Çİlik-çilik oldu gölün yuxusu
çubuq köhlənlərin dırnaqlarında.
Uşaqlar yollandı yuxu dalınca.
Onların doluxmuş izi soğuldu,
Göy göyə çəkildi,
payız – ağaca,
Gölməçə kor oldu –
elə bil, torpağın gözü soğuldu.
Arabir göylərə boylanmaq üçün,
gəlinlər kimi,
özünə daha çox inanmaq üçün
torpağa güzgü də,
köz də gərəkdir.
1962
HƏSRƏT
Sən qanadlı xəbər kimi,
yad qapını açan gündən –
Həsrətinlə yaşayıram bir otaqda,
həsrətinlə yaşayıram bir torpaqda,
bir dünyada.
Qatarlarda, təyyarələrdə, gəmilərdə
sənəd kimi öz yanımla
gəzdirirəm həsrətini.
Ora-bura sürüməkdən
bezdirirəm həsrətini.
İstəyirəm, azdıram mən həsrətini
alqış dolu salonlarda –
bacarmıram.
İstəyirəm, azdıram mən həsrətini
dalanlarda,
döngələrdə,
izdihamlı küçələrdə –
bacarmıram.
Həsrətinə gücüm çatmır, sənə – əlim,
İstəyirəm, həsrətini
Meşələrə, dənizlərə atıb gəlim –
Bacarmıram.
Həsrətinə gücüm çatmır, sənə – əlim
Süfrəmdəki çörək deyil, həsrətindir,
sinəmdəki ürək deyil, həsrətindir, - hey döyünən
Ürəyimin başını mən
ovuduram bir uşaq tək.
Səndən qalan xatirələri,
olub-qopan həsrətini
ürəyimin qabağına atıram mən
oyuncaq tək,
öz başımı qatıram mən
bir uşaq tək.
Həsrətini içirəm mən,
həsrətini çəkirəm mən.
Nə yaxşı ki, həsrətin var!..
Həsrətinlə yaşayıram bir otaqda,
həsrətinlə yaşayıram bir torpaqda,
bir dünyada,
Yaşayıram,
yaşayıram,
yaşadıram həsrətini.
1963
ADSIZ ŞER
Saxlayım saatımı, söndürüm işığımı –
Heyfim gəlir saata da,
işığa da,
özümə də,
qaranlığa da.
Əl çəkin,
dodaqlarım bağlı qalsın
nənəmin qapısı kimi.
Gözlərim durulsun,
əllərim fikrə gestin.
Susum, susum
bir namərdin qəsdi kimi.
Sahildə qumları,
göydə ulduzları,
yerdə adamları,
nadanları
saymaq istəyirəm.
Canınız yanırsa mənə,
əl çəkin yaxamdan, əl çəkin:
bir mühasib çağırın,
ya da ağıllı bir maşın –
hesablasın görək
nə qədər yalan udmuşam,
nə qədər qəzəb,
neçə arzuma başsağlığı verilməyib,
nələr keçib könlümdən, yuxumdan…
1965
OYUNCAQSIZ UŞAQLIĞIM
Mənim oyuncağım olmayıb heç vaxt.
Hərdən kövrələndə,
uşaqlaşanda,
yaşımdan, təmkindən…
nə bilim, nədən
beşcə addımlığa uzaqlaşanda,
özümə oyuncaq almağım gəlir.
Yapışıb əlindən körpəliyimin
«Uşaq aləmi»nə çəkmək istərəm –
Günlərin bir günündə
balaca İsaya mağazalardan
bir qucaq sevinc alam.
Ciblərinə, papağına, qoynuna
qonşudan oğurlanan
alma əvəzinə, armud yerinə
sevinc dolduram.
Bir papaq sevinc,
iki cib fərəh
bəs eylər ona.
Sonra uşaq xəyalım,
uçub gedə kəndimizə.
Plasmas sevincindən
plastilin fərəhindən,
bir də rezin şadlığından
paylaya uşaqlara.
«ZİM balası» ilişib, tozlu yolda qalanda,
«təyyarə»nin qanadını
dəcəl əllər, sərt budaqlar qıranda –
gərək məndən inciməsin
görməmiş uşaqlığım.
Mənim oyuncağım olmayıb heç vaxt,
Oyuncaq yollara asfalt çəkilib.
Oyuncaq arxlar da çoxdan quruyub,
Oyuncaq ağaclar çoxdan qarıyıb,
yandırılıb sobalarda
Sevinc oyuncağım olmayıb heç vaxt.
İndisə hərdən
mənə qonaq gəlir oyuncaq sevinc –
bir ürək,
bir otaq,
bir qucaq sevinc…
1967
ETİRAF MAHNISI
Mənim boyum – yüz altmış dörd,
mənim sinəm – əlli beş.
Ürəyim də lap balaca.
Mən böyük sevincə alışmamışam,
Mən böyük sevincdə alışmamışam,
Sevinc küləyindən, fərəh mehindən
Köksüm körük kimi genişlənəndə –
divar sinəmin çatlamasından,
qumbara ürəyimin partlamasından,
bir az qorxuram.
Ürəyimin də
sevinc tutumu
arzumdakından
min dəfə kiçik.
Daha doğrusu –
sən dəfə kiçik.
Nəyimə gərək «sevincmetr»lər?
ürəyim varsa,
«Sevincmetr»siz də yola gedərəm.
Mən böyük sevincə alışmamışam,
Mən böyük sevincdə alışmamışam.
1967
GÜNLƏRİN BİR GÜNÜNDƏ
Günlərin bir günündə
əsim-əsim əsdi yel.
Bir qatarın dalınca
gözlərim də tələsdi,
əllərim də tələsdi.
Günlərin bir günündə
çarpayının üstündə
yoxa çıxdı bir şəkil.
Divarlar üstümə gəlmək istədi,
ağaran şəkil yeri
gecələr üstümə gülmək istədi…
Günlərin bir günündə
soruşdular adımı:
illər keçdi üstümdən,
yellər keçdi üstümdən
mən bir cavab verincə.
Günlərin bir günündə
vuruldum ulduzlara –
ulduzlar diksinmədi.
Yorulub, yola düşdüm,
Əlimi qaldıranda
qatarlar əylənmədi,
təyyarələr enmədi.
Ömrümdə bircə kərə
əl elədim vaqonlara,
əl elədim günlərə,
durnalara, əllərə…
Günlərin bir günündə
əsim-əsim əsdi vaxt.
Əllərim də tələsdi
yollarım da tələsdi.
Günlərin bir günündə
gedib çatıb axır ki,
məndən qaçan arzuya,
məndən qaçan illərə,
məndən qaçan günlərə.
1968
XATİRƏ
İşıqlar təzəcə yanmışdı kənddə.
Dedin ki, yanında yer saxlayarsan,
qaçıb gələcəyəm kinoya mən də.
Çığırlar, səkilər əl-ələ tutub,
sürünüb gedirdi kluba sarı.
Aramızda düşüb qaldı o axşam
hər gün aşdığımız bir kənd hasarı.
Bir vaxt on beş yaşlı gür həvəsimiz
yamanca dırmaşdı, dərəyə indi.
Sol yanım boş qalıb elə o gündən,
Hey dolub-boşalıb elə o gündən.
Bir səs tanıyırdım səsinə oxşar,
Bir söz tanıyırdım –
umu-küsünə oxşar,
hansı döngədəsə yoxa çıxdılar.
İndi otuz yaşlı gur nəfəsim var,
indi on beş yaşlı sərt həvəsim var.
Sol tərəfdə ürək, sağda – xəyalın,
arada – boşluq.
Mən isə yenə də sizə qoşulub,
çıxıram yollara ayağı yalın…
* * *
Mən yatağa girən kimi
yazılmamış şerlərim
çaqqıldadır,
taqqıldadır makinanı.
…Bir qatarın cədvəlindən,
bir dərənin bürküsündən
xəbəri yox heç kəsin.
Bir ilhamın toxluğundan,
bir partanın yoxluğundan
xəbəri yox heç kəsin.
Öz relsinə düşməz yenə,
bir dərədə üşüməz yenə,
bir masanı aşmaz yenə
yazılmayan şerlərim.
Bilirəm ki, bu gecə də
yatmayacaq, yatmayacaq
yazılmayan şerlərim.
Çaqqıldatsa, taqıldatsa «Erika»nı-
varaqlar ağ qalacaq,
ağ şerlər yazılacaq.
Bir masa var, çəkilib öz qınına,
bir çəmən var, bulanıb yaz qanına…
Yağış yağır…
Yığış gedək, yazılmayan şerlərin yanına…
1968
KÖHNƏ YUXULAR
Bu axşam yaxşıca qəribsəmişəm,
Əllərin yuxuma gəlib çıxmasa,
göbələk dərməsəm, moruq yığmasam,
buluddan asılan beşiyin üstə
laylay eşitməsəm –
yatmayacamam,
yatmayacağam, yatmayacağam.
Bu axşam yaxşıca qəribsəmişəm:
bu neon deyilən ağ şam neyləsin,
bu şəhər neyləsin, axşam neyləsin.
…İndi o çöllərdən keçər metrolar,
bir vaqon göbələk yığıram ordan.
Sonra da qatarlar düzələr yola,
Bakıya qayıdar.
Beləcə hər gecə çıxar aradan.
Bir qucaq sünbül də ətəkliyə yox,
vaqonlara dolar, indi hər gecə.
Mən – ayağıyalın, mən – başıaçıq…
İnək otararam yuxalarımda.
Köynək axtararam, başmaq gəzərəm
kəndimizə köçən univermaqda.
O yollar, o illər o
əllər çoxdan
Bakıya köçüb.
…Bu da alatoran!
Nimdaş paltaralan
gəlib keçəcək,
köhnə köynəyim ki, yoxdur satmağa:
paltarım təzədir, dostlarım təzə.
Təkcə yuxular var… köhnə yuxular.
Ona da müştəri tapılmaz yəqin.
Yarımçıq yuxular, qırıq yuxular,
kəpənək yuxular, qoruq yuxular,
biçənək yuxular, moruq yuxular
yıxılar, diksinər, sıxılar hər gün
tramvay səsindən, maşın səsindən.
Bir kənd şəhərim var, bir şəhər kəndim,
yerim lap rahatdır, arxayın olun…
1969
AĞ GECƏDƏN GƏLƏN QONAQ
Burda qızıl səhər,
orda ağ gecə…
Süd gecədən keçə-keçə,
süd gecəni içə-içə
dəyişmisən necə də.
Uçurduğum məktublar
ağ gecəni, ağ gündüzü
ələk-vələk eləyib,
qayıdacaq kor-peşman.
Ağ gecələr
süd vaqonlu qatarlara dollar bir gün,
gümüşqanad təyyarələr
ağ gecəni, bir də səni
dimdiyinə alar bir gün…
Burda, cənub meydanları
qollarını açar sənə,
boyanarsan mis rənginə.
Boyanarsan,
ağ gecəyə uzanan
qanadlı səs rənginə.
1969
BİR ŞAİR YAŞAYIRDI
Əli Kərimin əzin xatirəsinə
1
Bir şair yaşayırdı,
yerlə göy arasında.
Hamımızdan xəbərsiz
bir ölüm yaşayırdı
qaşla-göz arasında.
Qələmini daşa vurdu –
Qəlpələndi sözü, səsi,
Qəlpələndi xatirəsi.
Otağında solan ağ kağızları
retgen işığına tutsanız əgər,
söz taparsınız,
səs taparsınız,
iz taparsınız
Varaqların ürəyində qəlpə qaldı,
qələm istər,
ilham istər sağaltmağa.
Yarın ürəyini ağ kağızların,
yoxlayın nəbzini yox kağızların!
Bir şair yaşardı
yerlə göy arasında.
Ayağının ucunda
gəlib keçdi dünyadan.
Söz ucundan, şer ucundan
qıvrılanda ürəyimiz,
kövrələndə dodağımız
Əli Kərim avtoqraflı xatirələr
gəlib tutar əlimizdən.
Bir şair yaşayırdı
yerlə göy arasında.
Bir məzar yaşar indi,
bir şair yaşar indi
şer xiyabanında.
Avtoqraf xatirələr
gecələr Göyçaya yollanıb gedər;
nurlu əllərini, ipək səbrini,
şerlə, işıqla dolu qəbrini
bir dəstə ehtiram ziyarət eylər…
1969
2
Bir il beş günlükdür ölümün sənin,
bir il beş günlük.
Bir il beş günlük körpənin
ayağı yer tutur, dili söz tutur.
Sənin ölümünsə ömrü boyunca
nə ayaq açacaq, nə dil açacaq.
Bir il beş günlükdür ölümün hələ…
Təqvimdə böyüyüb yaşa dolacaq,
38 yaşlı ölümün, Əli,
nə vaxtsa səninlə yaşıd olacaq.
Bir il beş günlükdür ölümün sənin,
heç il bir günlükdür ölümün sənin.
Ölümün öləcək, dəfn olunmağa
çiynində gedəcək şerlərinin…
1970
İŞIQLAR
Qatar tərpənəndə, elə bildim ki,
dostlarım məni yola salınca –
şəhər işıqları düşüb dalımca
atlı qoşun kimi qovacaq məni…
pəncərə önündə donub qalmışdım.
Şəhər işıqları göz-göz yanırdı,
qatar sərxoş-sərxoş yığalanırdı.
Gecə lampaları – yuxu rəngində,
Dəhliz – ala-toran, kupe – mürgülü…
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
İşıq dirəkləri – işıq hörüklü
milyon qıza dönüb, mənə baxırdı.
Bu milyon baxışda gözüm qamaşdı.
Hörüklü qızlarla bircə anlığa
danışmaq istədim – dilim gəlmədi,
sözüm qamaşdı.
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
Şəhər işıqları göz-göz yanırdı,
qatar sərxoş-sərxoş yırğalanırdı,
şəhərin üstündə – bayram şamları…
uzaqda alışan hər dik, hər təpə
Novruz xonçasını xatırladırdı.
İşıq hörüklər qaldırıb göyə
Bilmirəm, niyə
başının üstündə tutmuşdu onu.
* * *
Şəhər işıqları düşüb arxamca
atlı qoşun kimi gəlirdi hələ.
İşıq qoşununu yarıb keçməyə,
işıq ordusunu vurub keçməyə
təsəsirdi qatar.
Birdən yoxa çıxdı qoşun.
Gecə tunelinə cumdu vaqonlar,
Qaranlığı yara-yara
gedirdi qatar…
* * *
Gecə belə sovuşdu,
üfürüldü şam kimi.
Şütüyə-şütüyə
Qatar çatdı səhərə.
Günəşin tellərindən
şığıyıb keçə-keçə.
Günəşin tellərini
sünbül kimi biçə-biçə
getdi qatar.
İşıq hörüklərin
gözündən itdi qatar.
* * *
Pəncərə önündə donub qalmışdım.
Qovaq yarpağından, tut yarpağından
könlümdə yamyaşıl ümid alışdı.
Baxdım – gözüm qamaşdı.
Qovaq yarpağını, tut yarpağını
Səsləmək istədim, dilim gəlmədi,
Sözüm qamaşdı.
Yaşıl işıq düşdü yolumun üstə
yaşıl hörüklü qız – söyüd görüncə…
Mən yaşıl nəğməli bir qız görmüşəm,
işıqlı saçını özüm hörmüşəm
yaşıl əyyamında uşaqlığımın…
1976
BELƏ HAVALARDA
Təkərlər altında döşənib yağış.
Yağış döngəsindən keçir maşınlar,
yağış küçəsindən qaçır adamlar.
Belə havalarda neyləmək olar?
Şırhaşır
şəhəri alıb başına.
Bağlandı düymələr, gizləndi əllər,
bu yağış altında qoyub axşamı
yenə öz evinə çəkildi hamı.
O körpə günlərə qayıtmaq üçün
belə havalarda neyləmək olar?
Bəlkə sən deyəsən, divar saatı?
Bəlkə sən deyəsən, yaşıl telefon?
Gölməçə həvəsli,
biçənək səsli
ayağı çırmalı bir dəstə uşaq
gecə, yuxusunda yemlik dərəcək,
göbələk tapacaq – özündən iri,
çiyələk tapacaq – gözündən iri.
Mənim gözlərimlə tapacaq onlar,
mənim əllərimlə dərəcək onlar.
Belə havalarda onlar hər gecə
tapmaca deyəcək mənim səsimlə,
mənim əllərimlə qurşaq tutacaq,
mənim gözlərimlə yuxu görəcək.
1968
İŞIQLI YARPAQLAR
Yarpaqlar lampa tək alışıb-yanır
meşənin ağac – otaqlarında.
İşığa bürünüb şahpalıd, çinar,
lampalar asılıb budaqlarından.
Talaya, cığıra çilənir işıq,
qamaşır gözləri sərvlərin də.
Göydən çıdır-çıdır ələnir işıq
yağışqarışıq,
dumanqarışıq,
nağılqarışıq.
Yuyur çıraqları noyabr ayı,
ehmalca-ehmalca yerə döşəyir.
Ehtiyatlı olun, ayaqlamayın,
lampalar qırılar,
qaralar meşə.
Ürəyim rəngbərəng işıqla dolu,
qulağım tutulur sarı sükutdan –
yarpaqlar bir azca danışsın barı.
Allah eləməsin, yağsaydı dolu
sındırıb tökərdi çilçıraqları.
Bu nəhəng qovağı qopara bilsəm,
götürüb, birtəhər apara bilsəm.
asardım bu gecə tavanımızdan
çılçıraq kimi.
Nənəmin gözünə işıq gələrdi.
Nə bilim, bəlkə də elə o gündən
«otuzluq» lampasız küsərdi məndən –
onun könlünü də özüm alardım.
Məndən olsaydı,
Yastı tövləmizin əl çırağını
Asardım şahpalıd budaqlarından.
Payızlıq lampalar –
O sərv, o çinar
Yanardı nənəmin otaqlarında.
Yalta, 1976
KİTABIN DAVAMI
