Yavuz Bülənt Bakilər :” Ziyalının məddahlığı ölkəni fəlakətə sürükləyir” Türk şeirinin böyük ustası düşüncələrini "Oxu zalı" ilə bölüşüb. Onunla İstanbul müxbirimiz Mais Əlizadə söhbətləşib.
M.Ə. 1991-ci ildə Bakıda çıxış edəndə dediniz ki, Türkiyədə fasiləsiz 4 saat danışa bilirəm. İndi isə bu kürsüdə 5 kəlməni dalbadal gətirə bilmirəm. Bunun səbəbi nə idi?
Y.B.B : Mən müxtəlif yerlərdə dəfələrlə fasiləsiz 3-4 saat danışmışam.
Məni dinləyənlər, danışmağa davam etsəm, yorulmadan dinləyəcəklərini deyirlər. Uzun müddət fasiləsiz danışa bilməyim üçün mənim əhvali-ruhiyəmlə dinləyici auditoriyasının ahəngdar olması lazımdır.
Ancaq elə vaxtlar olub ki, mən 4 kəlməni yanaşı qoya bilməmişəm.
M.Ə. Bakıda da o cür oldu...
Y.B.B. Darmadağın oluram. Bakıdakı dağınıqlığın səbəbini xatırlamıram: mənim bir üzüntüm vardımı, yoxsa salondakılar mənə qarşı diqqətli deyildilərmi?
Ancaq siz doğru deyirsiniz: mənim bəzi vaxtlarda çox yaxşı danışdığım və dinləyicilərə hakim olmağım, bəzi vaxtlarda isə istədiyim kimi danışa bilməməyim bir həqiqətdir. Azərbaycan mənə həmişə həyəcan verir.
Azərbaycanın sevinci bəzən mənim sevincdən quruyub qalmağıma səbəb olur; bəzən isə Azərbaycanın vəziyyətinə baxanda göz yaşlarımı saxlaya bilməyib ağlayıram.
Hər hansı şəxsin bir auditoriya qabağında rahat danışa bilməsi, hər şeydən əvvəl, onun söz dünyasının zənginliyinə bağlıdır.
Bir insanın cibindəki pulla yaddaşındakı sözün sayı arasında çox sıx əlaqə vardır. Yəni, bir insanın cibində nə qədər çox pul varsa, o insan ehtiyaclarını daha rahat yerinə yetirir.
Əgər biz bir millət kimi inkişaf etmək istəyiriksə, hər şeydən əvvəl, dilimizin söz bazasını zənginləşdirməliyik.
Toplumların ayaqda durmasının iki mənəvi şərtindən biri dil, o biri dindir. Bu iki mənəvi dəyər arasında dil mənim üçün daha vacibdir. Zəngin diliniz olmasa, dininizi xalqa necə anlada bilərsiniz?
M.Ə. Siz Türk şeirindəki önəmli bir məktəbin zirvədəki şəxslərindənsiniz. Türkiyədə ərəb əlifbasına keçilməsi ilə bağlı bəzən yüksək rütbəli dövlət məmurlarının açıqlamalarına şahid oluruq. Sizcə, buna ehtiyac varmı və bu, mümkündürmü?
Y.B.B. Türkiyədə ərəb əlifbasına qayıdılması çox böyük səhv olar. Səmimi şəkildə deyirəm ki, mənim bu açıqlamalardan xəbərim yoxdur.
Biz 1000 il ərəb əlifbasından istifadə etmişik. Hal-hazırda biz öyrənməkdən qorxan bir cəmiyyət halına gətirilmişik.
Cümhuriyyətin elan edilməsindən sonra bizdə bəzi qruplar dünyəviliyi “dinə düşmənçilik” şəklində yozdular. Mən başdan axıra dünyəviliyə inanan bir insanam.
Heç kimin dini inanışı ilə işim yoxdur. Ancaq dünyəviliyi səhv yozanlar 1000 ildən bəri istifadə etidyimiz `bəzi ərəb mənşəli kəlmələrin dilimizdən çıxmasına da səbəb oldular.
Məsələn, Türk dillərinin hamısı üçün müştərək söz olan “məktəb”i çıxarıb yerinə latın mənşəli “ekol” sözünü gətirdilər.
Mais Əlizadə və Yavuz Bülənt BakilərTürkiyədə yenidən ərəb əlifbasına qayıtmaq mümkün deyildir, ancaq məktəblərimizdə və universitetlərmizin müvafiq fakültələrində ərəb əlifbasının öyrədilməsinə də ehtiyac olduğuna inanıram.
Dünyanın ən zəngin arxivləri Türkiyədədir: hal-hazırda 100 milyondan çox arxiv sənədimiz ərəb əlifbasına olduğuna görə, onların oxunması çətinlik törədir. Dünyada hansı millət öz arxivlərinin bu şəkildə kiflənməsinə razı ola bilər?
M.Ə. Soyuq müharibənin bitməsindən sonra Türk ədəbiyyatında ortaya maraqlı tendensiyalar çıxdı. Orhan Pamukun Nobel mükafatı almasında “Türklər 1 milyon erməni, 30 min kürd öldürdü”-sözlərinin mühüm rol oynadığı deyildi.
Sizcə, adına “postmodern” deyilən ədəbiyyat klassik ənənələrə söykənən ədəbiyyatı inkar edib “bir küncə sıxışdıra biləcəkmi?”
Y.B.B. Biz Türklər olaraq, Anadoluya 1071-ci ildə girdik.Ondan əvvəl də Anadolunun müxtəlif yerlərində Türk boyları mövcud olsa da, böyük qapını 1071-də açmışıq.
Gəlişimizdən 4-5 il sonra isə xristianlağın önəmli mərkəzlərindən biri olan İznikdə atlarımızdan enib böyük bir imperiyanın təməlini atmışıq. Osmanlı imperiyası dünyanın 4 böyük imperiyasından biri idi.
Tarixçi Yılmaz Öztunanın kitabından götürdüyüm məlumata görə, 1595-ci ildə Osmanlı imperiyasının ərazisi 25.5 milyon kvadrat km-ə çatmışdı. İndi isə biz Türkiyədə 780 min kvadrat km-in üstündəyik.
Biz dünyada 321 il lider dövlət olmuşuq. Bu günkü ABŞ nədirsə, dünənki Osmanlı da odur.
İndi Qərb bizim bu 780 min kvadrat km üzərində qalmağımıza da dözə bilmir. Ona görə də mənəvi dəyərlərimizlə oynayırlar.
Məsələn, bir adam durub deyir ki, Türklər 1 milyon erməni, 30 min kürd öldürdülər; əsərləri Türkiyədə düz-əməlli oxunmamasına rəğmən, ona tez-tələsik Nobel mükafatı verirlər.
Ədəbiyyata bir az marağı olan adam kimi, kitabxanamda 10 min kitab olmasına baxmayaraq, Nobel mükafatı laureatı Orhan Pamukun bir çox kitabını oxuya bilmədim.
Halbuki onları oxumağı çox istəyirdim. Ruhundan, kökündən, şüurundan qopan insanların ədəbiyyatımızda başqa bir yol tutduğunu dəhşətlə görürəm.
Biz Anadolu torpaqlarında qardaşcasına və xoşbəxt yaşamaq istəyiriksə, oturduğumuz budaqları kəsməməliyik.
Mən bu çırpınışları Qərbin oyunları kimi dəyərləndirirəm və bu oyuna düşənlərə də, sözün düzü, acıyıram. Məsələləri araşdıran bir adam kimi deyirəm ki, Türkiyənin ayaqda qala bilməsi- onun qəti şəkildə Şərqi Anadolu torpaqlarına sahib olmasına bağlıdır.
Əgər Türkiyə Şərqi Anadolu torpaqlarını itirərsə, böyük bir fəlakətlə üzləşər.
Çünki bizim bütün enerji mənbələrimiz Şərqi Anadoludadır. Fərat orda, Murat orda, Dəclə ordadır, Keban, Karakaya, Atatrk su-elektrik stansiyaları ordadır.
İstanbulun işığı Keban və ya Atatürk su-elektrik stansiyalarından gəlir. Əgər bu enerji mənbələri Türkiyənin əlindən alınarsa, onda Qərbi Anadolu Avropanın açıq bazarı halına gələr. Və o elektrik stansiyaları qətiyyən Şərqi Anadoludaakı kürd qardaşlarımıza verilməz.
Biz bu işləri zərərini görərik, ancaq bizdən 10 qat çox bu işin zərərini kürd qardaşlarımız görərlər. Əgər Qərb Anadolu torpaqlarındakı sərvətlərimizi əlimizdən alarsa, biz bu torpaqlarda qala bilmərik.
Üzülərək deyirəm ki, 1000 ildən bəri Şərqi Anadoluda bizimlə birgə yaşayan qardaşlarımız tarixdə bircə dəfə də dövlət qurmayıblar.
Biz Türkiyədə sabitlik yaratmaq istəyiriksə, ilk növbədə, cahilliyi aradan qaldırmalıyıq. Türkiyənin parçalanması hamımızın fəlakəti olar.
Türkiyədəki kürd qardaşlarımla mənim aramda heç bir hüquqi əngəl yoxdur.
Onlar da mənim kimi universitetdə oxuyub millət vəkili, nazir, baş nazir, prezident ola bilirlər. İsmət İnönü, Camal Gürsel, Turgut Özal bizim kürd mənşəli prezidentlərimiz olublar.
Cərəyan edən hadisələr kürd qardaşlarımızın çox böyük cəhalət içində olduğunu göstərir və onlara dəstək verən “ziyalılar” da hamımıza xəyanət edirlər.
M.Ə. Azərbaycandan danışaq. Bakıya birinci dəfə 1980-də gəldiyinizi bilirəm. KQB-nin ən azğın vaxtlarında Azərbaycana ata-babalarınızın izini axtarmağa gəlmişdinizmi?
Y.B.B. Mənim ata-babalarım Azərbaycanın Qarabağ vilayətinin Ağdam kəndindən Türkiyəyə köçüblər.
Ruslar Azərbaycanı işğal edəndən sonra sünni-şiə qarşıdurması yaradıblar ki, bu da tamamilə cəhalətdən irəli gəlir.
Mənim sünni məzhəbindən olan ata-babam Osmanlı imperiyasına sığınaraq Sivasa yerləşib. Uşaqlığım anamın oxuduğu Azərbaycan mahnılarını dinləməklə keçib.
Atam hər gün Azərbaycan radiosunu dinləyəridi. “Danışır Bakı”-uşaqlığımdan yaddaşıma hopub. Qan məni oraya çəkirdi.
Ruslar böyük bir qəddarlıqla məni babalarımın torpaqlarına getməyə qoymadılar. Qarabağ torpağı gətirməyə icazə vermədilər. Ancaq mən təkidimdən vaz keçmədim. Azərbaycana 10 dəfə gedib 10 TV proqramı hazırladım.
Türk dünyası ilə bağlı 101 TV proqramı hazırlamışam ki, bunun da 10-u Azərbaycana aiddir.
Biz cəhaləti aradan qaldırmaq üçün ədəbi-mədəni əlaqələrimizi mümkün olduğu qədər gücləndirməliyik.
M.Ə. Siz bu sahədə çox zəhmət çəkmisiniz. Bəxtiyar Vahabzadə ilə yaxın dost idiniz, həm də onun pyeslərini Türkiyədə çap etdirdiniz. Sizcə, bu sahədəki vəziyyət qənaətbəxşdirmi?
Y.B.B. Bəxtiyar Vahabzadənin pyeslərini burada çap etdirməyə qərar verəndən sonra onun “Fəryad”, “İkinci səs” və “Hara gedir bu dünya?” əsərlərini hazırladım. İndi isə Azərbaycan atalar sözlərini olduğu kimi, yəni, Azərbaycan ləhcəsində çapa hazırlayıram.
Bu kitab çıxandan sonra görəcəyik ki, atalar sözlərimizin 99%-i bir-birinin eynisidir.
Bizim mədəniyyət nazirliyimiz Türk dünyasından hər il ən az 100 kitabı burda çap etməlidir. O ölkələr də bizim əsərlərimizi çap etməlidirlər.
Biz ancaq bu şəkildə güclənə bilərik. Mən bir şəxs olaraq öz üzərimə düşən işi gördüyümə inanıram. Ancaq işlərimi bitmiş saymıram, yaşadığım müddətcə buna davam edəcəm. Fəqət hər kəsin bu həssaslığı göstərməsi lazımdır.
M.Ə. Bu məsələ ilə bağlı olaraq Azərbaycandan da şikayətlər gəlir, Türkiyədəki naşirlərlə də danışanda həmişə eyni müəlliflərin özlərini qabağa verməsindən şikayət edirlər. Sizin bu barədə fikriniz nədir?
Y.B.B. Doğrudur. Mən də bu işdən razı deyiləm. Əgər dövlət qardaş ölkədən burda kitablar çap edəcəksə, o kitablara müxtəlif nəsillərin nümayəndələrinin əsərləri daxil edilməlidir.
Daima eyni adamların əsərlərini çap etmək - yerdə qalan çoxluğun haqlı narazılığına səbəb olur və böyük çöküntülər yaranır. Kitab çapı məsələsində dövlət bitərəf olmalı və xalqları bir-birinə yaxınlaşdıracaq yolu tərcih etməlidir.
Bununla bağlı Azərbaycandan gələn şikayətlərə haqq verirəm.
Eyni zamanda, Azərbaycan da Türk yazarlarının əsərlərini çap etməyə çalışmalıdır. Ancaq, təəssüf ki, bu istiqamətdəki işlər də ürək açan deyil. İndiyə qədər Türkiyədə Hüseyn Cavidin kitabının çıxmamasına çox üzülürəm.
M.Ə. Azərbaycanın buna dəstək verməsi lazım gəlməzmi?
Y.B.B. Cavabımın bəzi adamların xoşuna gəlməyəcəyini bilirəm. Azərbaycan dövləti Məmməd Əmin Rəsulzadə kimi bir övladına sahib çıxmadı.
Bundan böyük ayıb olmaz. Azərbaycanda gördüm ki, bəzi insanlar öz yerlərini möhkəmləndirmək arzusu ilə özlərindən əvvəlki qəhrəmanları rədd edirlər. Bu, dünyanın ən böyük səhvidir.
Bu gün Azərbaycanda iqtidar kreslolarında oturanlar bunu, hamıdan əvvəl Məmməd Əmin Rəsulzadəyə borcludurlar. Köksüzlük- bizə heç bir baş ucalığı gətirməz.
Mən burada Əbülfəz Elçibəy barədə yazılanları bir kitabda toplayıb çap etdirdim. Ancaq görürəm ki, Azərbaycandakı bəzi dairələrin Elçibəyə qarşı mövqeyi də mənfidir. İndi onların iqtidarda olmasına heç kim heç nə demir-olsunlar.
Ancaq özlərindən əvvəlki tarixi şəxsiyyətlərə də hörmətlə yanaşsınlar.
Ölkələrin ayaqda qala bilməsi- o ölkələri idarə edənlərin tarix şüuruna yiyə durmasına bağlıdır. İndi Azərbaycanda tarix şüurunu aradan qaldırmağa çalışırlar. Tarix şüurunu aradan qaldırmaq- yaddaşınızı itirmək mənasını daşıyır.
Bu gün hakimiyyətdə olanları da alqışlayaq – ancaq onlardan əvvəlki qəhrəmanları tarixdən silməyə də heç kimin haqqı yoxdur.
Mövlana, Yunus bizim qəhrəmanlarımızdır.
Onların 700-800 il əvvəl yaşamaları bizim üçün heç nə ifadə etmir; çünki onlar həmişə bizim müasirlərimizdir.
M.Ə. Azərbaycandakı bir “ədəbi ənənə” son 6-7 ildə Türkiyəyə də sirayət etdi: şair və yazarların bir qismi iqtidarları mədh edərək ədəbiyyatı “lüks yaşama mənbəyi”nə çevirdilər.
Sizcə, bu durum rejimləri hara doğru aparır?
Y.B.B. Bu, rejimləri fəlakətə doğru aparır. Hər şeyin doğrusunu yazmaq lazımdır.
Qurani-Kərimdə bir ayə var: Allah-taala deyir ki, Əmr olunduğu kimi doğru olun. Peyğəmbər əfəndimiz (s.s.) bu ayə endiriləndən sonra deyib ki, mənim saçım-saqqalım ağardı.
Doğru yazmaq bizim ziyalılarımızın ən böyük vəzifəsi olmalıdır. İqtidarlar da onlara yaltaqlanan məddahlardan xilas olmağı bacarmalıdır.
Bu, bütün Türk dünyasının, bəlkə də dünyanın müştərək problemlərindən biridir.
M.Ə. Qərbdə belə bir problem yoxdur.
Y.B.B. Düzdür. Bizim Doğan Cücəloğlu adlı bir alimimiz var. “Hürriyyət” qəzetində çıxan bir yazısında yazmışdı:
“Təəssüf ki, Türk ziyalısı vicdansızdır. Bizim ziyalılar nə qədər çox oxuyursa, vicdanını da o qədər çox itirir. Qərbdə isə bunun tamamilə əksidir.
Mən amerikalı ziyalı ilə üz-üzə gələndə onun vicdanından əmin oluram. Çünki o, gerçəklərdən uzaqlaşırsa, güzgüyə baxanda utanır.
Bizim aydınlarımızın beyinlərinin yenidən formalaşmasına ehtiyac var. Türkiyədə vəziyyət necədirsə, Azərbaycanda da o cürdür.
Çünki biz ayağımızı qaldırdığımız yerə Azərbaycan ayağını qoyub.
Mən bundan dəhşətə gəlirəm.
M.Ə. 1991-ci ildə Bakıda çıxış edəndə dediniz ki, Türkiyədə fasiləsiz 4 saat danışa bilirəm. İndi isə bu kürsüdə 5 kəlməni dalbadal gətirə bilmirəm. Bunun səbəbi nə idi?
Y.B.B : Mən müxtəlif yerlərdə dəfələrlə fasiləsiz 3-4 saat danışmışam.
Məni dinləyənlər, danışmağa davam etsəm, yorulmadan dinləyəcəklərini deyirlər. Uzun müddət fasiləsiz danışa bilməyim üçün mənim əhvali-ruhiyəmlə dinləyici auditoriyasının ahəngdar olması lazımdır.
Azərbaycan dövləti Məmməd Əmin Rəsulzadə kimi bir övladına sahib çıxmadı. Bundan böyük ayıb olmaz.
Mən burada Əbülfəz Elçibəy barədə yazılanları bir kitabda toplayıb çap etdirdim. Ancaq görürəm ki, Azərbaycandakı bəzi dairələrin Elçibəyə qarşı mövqeyi də mənfidir.
İqtidarlar da onlara yaltaqlanan məddahlardan xilas olmağı bacarmalıdır. Bu, bütün Türk dünyasının, bəlkə də dünyanın müştərək problemlərindən biridir.
Kitabxanamda 10 min kitab olmasına baxmayaraq, Nobel mükafatı laureatı Orhan Pamukun bir çox kitabını oxuya bilmədim.
Mən burada Əbülfəz Elçibəy barədə yazılanları bir kitabda toplayıb çap etdirdim. Ancaq görürəm ki, Azərbaycandakı bəzi dairələrin Elçibəyə qarşı mövqeyi də mənfidir.
İqtidarlar da onlara yaltaqlanan məddahlardan xilas olmağı bacarmalıdır. Bu, bütün Türk dünyasının, bəlkə də dünyanın müştərək problemlərindən biridir.
Kitabxanamda 10 min kitab olmasına baxmayaraq, Nobel mükafatı laureatı Orhan Pamukun bir çox kitabını oxuya bilmədim.
M.Ə. Bakıda da o cür oldu...
Y.B.B. Darmadağın oluram. Bakıdakı dağınıqlığın səbəbini xatırlamıram: mənim bir üzüntüm vardımı, yoxsa salondakılar mənə qarşı diqqətli deyildilərmi?
Ancaq siz doğru deyirsiniz: mənim bəzi vaxtlarda çox yaxşı danışdığım və dinləyicilərə hakim olmağım, bəzi vaxtlarda isə istədiyim kimi danışa bilməməyim bir həqiqətdir. Azərbaycan mənə həmişə həyəcan verir.
Azərbaycanın sevinci bəzən mənim sevincdən quruyub qalmağıma səbəb olur; bəzən isə Azərbaycanın vəziyyətinə baxanda göz yaşlarımı saxlaya bilməyib ağlayıram.
Hər hansı şəxsin bir auditoriya qabağında rahat danışa bilməsi, hər şeydən əvvəl, onun söz dünyasının zənginliyinə bağlıdır.
Bir insanın cibindəki pulla yaddaşındakı sözün sayı arasında çox sıx əlaqə vardır. Yəni, bir insanın cibində nə qədər çox pul varsa, o insan ehtiyaclarını daha rahat yerinə yetirir.
Əgər biz bir millət kimi inkişaf etmək istəyiriksə, hər şeydən əvvəl, dilimizin söz bazasını zənginləşdirməliyik.
Toplumların ayaqda durmasının iki mənəvi şərtindən biri dil, o biri dindir. Bu iki mənəvi dəyər arasında dil mənim üçün daha vacibdir. Zəngin diliniz olmasa, dininizi xalqa necə anlada bilərsiniz?
M.Ə. Siz Türk şeirindəki önəmli bir məktəbin zirvədəki şəxslərindənsiniz. Türkiyədə ərəb əlifbasına keçilməsi ilə bağlı bəzən yüksək rütbəli dövlət məmurlarının açıqlamalarına şahid oluruq. Sizcə, buna ehtiyac varmı və bu, mümkündürmü?
Y.B.B. Türkiyədə ərəb əlifbasına qayıdılması çox böyük səhv olar. Səmimi şəkildə deyirəm ki, mənim bu açıqlamalardan xəbərim yoxdur.
Biz 1000 il ərəb əlifbasından istifadə etmişik. Hal-hazırda biz öyrənməkdən qorxan bir cəmiyyət halına gətirilmişik.
Cümhuriyyətin elan edilməsindən sonra bizdə bəzi qruplar dünyəviliyi “dinə düşmənçilik” şəklində yozdular. Mən başdan axıra dünyəviliyə inanan bir insanam.
Heç kimin dini inanışı ilə işim yoxdur. Ancaq dünyəviliyi səhv yozanlar 1000 ildən bəri istifadə etidyimiz `bəzi ərəb mənşəli kəlmələrin dilimizdən çıxmasına da səbəb oldular.
Məsələn, Türk dillərinin hamısı üçün müştərək söz olan “məktəb”i çıxarıb yerinə latın mənşəli “ekol” sözünü gətirdilər.
Dünyanın ən zəngin arxivləri Türkiyədədir: hal-hazırda 100 milyondan çox arxiv sənədimiz ərəb əlifbasına olduğuna görə, onların oxunması çətinlik törədir. Dünyada hansı millət öz arxivlərinin bu şəkildə kiflənməsinə razı ola bilər?
M.Ə. Soyuq müharibənin bitməsindən sonra Türk ədəbiyyatında ortaya maraqlı tendensiyalar çıxdı. Orhan Pamukun Nobel mükafatı almasında “Türklər 1 milyon erməni, 30 min kürd öldürdü”-sözlərinin mühüm rol oynadığı deyildi.
Sizcə, adına “postmodern” deyilən ədəbiyyat klassik ənənələrə söykənən ədəbiyyatı inkar edib “bir küncə sıxışdıra biləcəkmi?”
Y.B.B. Biz Türklər olaraq, Anadoluya 1071-ci ildə girdik.Ondan əvvəl də Anadolunun müxtəlif yerlərində Türk boyları mövcud olsa da, böyük qapını 1071-də açmışıq.
Gəlişimizdən 4-5 il sonra isə xristianlağın önəmli mərkəzlərindən biri olan İznikdə atlarımızdan enib böyük bir imperiyanın təməlini atmışıq. Osmanlı imperiyası dünyanın 4 böyük imperiyasından biri idi.
Tarixçi Yılmaz Öztunanın kitabından götürdüyüm məlumata görə, 1595-ci ildə Osmanlı imperiyasının ərazisi 25.5 milyon kvadrat km-ə çatmışdı. İndi isə biz Türkiyədə 780 min kvadrat km-in üstündəyik.
Biz dünyada 321 il lider dövlət olmuşuq. Bu günkü ABŞ nədirsə, dünənki Osmanlı da odur.
İndi Qərb bizim bu 780 min kvadrat km üzərində qalmağımıza da dözə bilmir. Ona görə də mənəvi dəyərlərimizlə oynayırlar.
Məsələn, bir adam durub deyir ki, Türklər 1 milyon erməni, 30 min kürd öldürdülər; əsərləri Türkiyədə düz-əməlli oxunmamasına rəğmən, ona tez-tələsik Nobel mükafatı verirlər.
Ədəbiyyata bir az marağı olan adam kimi, kitabxanamda 10 min kitab olmasına baxmayaraq, Nobel mükafatı laureatı Orhan Pamukun bir çox kitabını oxuya bilmədim.
Halbuki onları oxumağı çox istəyirdim. Ruhundan, kökündən, şüurundan qopan insanların ədəbiyyatımızda başqa bir yol tutduğunu dəhşətlə görürəm.
Biz Anadolu torpaqlarında qardaşcasına və xoşbəxt yaşamaq istəyiriksə, oturduğumuz budaqları kəsməməliyik.
Mən bu çırpınışları Qərbin oyunları kimi dəyərləndirirəm və bu oyuna düşənlərə də, sözün düzü, acıyıram. Məsələləri araşdıran bir adam kimi deyirəm ki, Türkiyənin ayaqda qala bilməsi- onun qəti şəkildə Şərqi Anadolu torpaqlarına sahib olmasına bağlıdır.
Əgər Türkiyə Şərqi Anadolu torpaqlarını itirərsə, böyük bir fəlakətlə üzləşər.
Çünki bizim bütün enerji mənbələrimiz Şərqi Anadoludadır. Fərat orda, Murat orda, Dəclə ordadır, Keban, Karakaya, Atatrk su-elektrik stansiyaları ordadır.
İstanbulun işığı Keban və ya Atatürk su-elektrik stansiyalarından gəlir. Əgər bu enerji mənbələri Türkiyənin əlindən alınarsa, onda Qərbi Anadolu Avropanın açıq bazarı halına gələr. Və o elektrik stansiyaları qətiyyən Şərqi Anadoludaakı kürd qardaşlarımıza verilməz.
Biz bu işləri zərərini görərik, ancaq bizdən 10 qat çox bu işin zərərini kürd qardaşlarımız görərlər. Əgər Qərb Anadolu torpaqlarındakı sərvətlərimizi əlimizdən alarsa, biz bu torpaqlarda qala bilmərik.
Biz Türkiyədə sabitlik yaratmaq istəyiriksə, ilk növbədə, cahilliyi aradan qaldırmalıyıq. Türkiyənin parçalanması hamımızın fəlakəti olar.
Türkiyədəki kürd qardaşlarımla mənim aramda heç bir hüquqi əngəl yoxdur.
Onlar da mənim kimi universitetdə oxuyub millət vəkili, nazir, baş nazir, prezident ola bilirlər. İsmət İnönü, Camal Gürsel, Turgut Özal bizim kürd mənşəli prezidentlərimiz olublar.
Cərəyan edən hadisələr kürd qardaşlarımızın çox böyük cəhalət içində olduğunu göstərir və onlara dəstək verən “ziyalılar” da hamımıza xəyanət edirlər.
M.Ə. Azərbaycandan danışaq. Bakıya birinci dəfə 1980-də gəldiyinizi bilirəm. KQB-nin ən azğın vaxtlarında Azərbaycana ata-babalarınızın izini axtarmağa gəlmişdinizmi?
Y.B.B. Mənim ata-babalarım Azərbaycanın Qarabağ vilayətinin Ağdam kəndindən Türkiyəyə köçüblər.
Ruslar Azərbaycanı işğal edəndən sonra sünni-şiə qarşıdurması yaradıblar ki, bu da tamamilə cəhalətdən irəli gəlir.
Mənim sünni məzhəbindən olan ata-babam Osmanlı imperiyasına sığınaraq Sivasa yerləşib. Uşaqlığım anamın oxuduğu Azərbaycan mahnılarını dinləməklə keçib.
Atam hər gün Azərbaycan radiosunu dinləyəridi. “Danışır Bakı”-uşaqlığımdan yaddaşıma hopub. Qan məni oraya çəkirdi.
Ruslar böyük bir qəddarlıqla məni babalarımın torpaqlarına getməyə qoymadılar. Qarabağ torpağı gətirməyə icazə vermədilər. Ancaq mən təkidimdən vaz keçmədim. Azərbaycana 10 dəfə gedib 10 TV proqramı hazırladım.
Türk dünyası ilə bağlı 101 TV proqramı hazırlamışam ki, bunun da 10-u Azərbaycana aiddir.
Biz cəhaləti aradan qaldırmaq üçün ədəbi-mədəni əlaqələrimizi mümkün olduğu qədər gücləndirməliyik.
M.Ə. Siz bu sahədə çox zəhmət çəkmisiniz. Bəxtiyar Vahabzadə ilə yaxın dost idiniz, həm də onun pyeslərini Türkiyədə çap etdirdiniz. Sizcə, bu sahədəki vəziyyət qənaətbəxşdirmi?
Y.B.B. Bəxtiyar Vahabzadənin pyeslərini burada çap etdirməyə qərar verəndən sonra onun “Fəryad”, “İkinci səs” və “Hara gedir bu dünya?” əsərlərini hazırladım. İndi isə Azərbaycan atalar sözlərini olduğu kimi, yəni, Azərbaycan ləhcəsində çapa hazırlayıram.
Bu kitab çıxandan sonra görəcəyik ki, atalar sözlərimizin 99%-i bir-birinin eynisidir.
Bizim mədəniyyət nazirliyimiz Türk dünyasından hər il ən az 100 kitabı burda çap etməlidir. O ölkələr də bizim əsərlərimizi çap etməlidirlər.
Biz ancaq bu şəkildə güclənə bilərik. Mən bir şəxs olaraq öz üzərimə düşən işi gördüyümə inanıram. Ancaq işlərimi bitmiş saymıram, yaşadığım müddətcə buna davam edəcəm. Fəqət hər kəsin bu həssaslığı göstərməsi lazımdır.
Y.B.B. Doğrudur. Mən də bu işdən razı deyiləm. Əgər dövlət qardaş ölkədən burda kitablar çap edəcəksə, o kitablara müxtəlif nəsillərin nümayəndələrinin əsərləri daxil edilməlidir.
Daima eyni adamların əsərlərini çap etmək - yerdə qalan çoxluğun haqlı narazılığına səbəb olur və böyük çöküntülər yaranır. Kitab çapı məsələsində dövlət bitərəf olmalı və xalqları bir-birinə yaxınlaşdıracaq yolu tərcih etməlidir.
Bununla bağlı Azərbaycandan gələn şikayətlərə haqq verirəm.
Eyni zamanda, Azərbaycan da Türk yazarlarının əsərlərini çap etməyə çalışmalıdır. Ancaq, təəssüf ki, bu istiqamətdəki işlər də ürək açan deyil. İndiyə qədər Türkiyədə Hüseyn Cavidin kitabının çıxmamasına çox üzülürəm.
M.Ə. Azərbaycanın buna dəstək verməsi lazım gəlməzmi?
Y.B.B. Cavabımın bəzi adamların xoşuna gəlməyəcəyini bilirəm. Azərbaycan dövləti Məmməd Əmin Rəsulzadə kimi bir övladına sahib çıxmadı.
Bundan böyük ayıb olmaz. Azərbaycanda gördüm ki, bəzi insanlar öz yerlərini möhkəmləndirmək arzusu ilə özlərindən əvvəlki qəhrəmanları rədd edirlər. Bu, dünyanın ən böyük səhvidir.
Bu gün Azərbaycanda iqtidar kreslolarında oturanlar bunu, hamıdan əvvəl Məmməd Əmin Rəsulzadəyə borcludurlar. Köksüzlük- bizə heç bir baş ucalığı gətirməz.
Mən burada Əbülfəz Elçibəy barədə yazılanları bir kitabda toplayıb çap etdirdim. Ancaq görürəm ki, Azərbaycandakı bəzi dairələrin Elçibəyə qarşı mövqeyi də mənfidir. İndi onların iqtidarda olmasına heç kim heç nə demir-olsunlar.
Ancaq özlərindən əvvəlki tarixi şəxsiyyətlərə də hörmətlə yanaşsınlar.
Ölkələrin ayaqda qala bilməsi- o ölkələri idarə edənlərin tarix şüuruna yiyə durmasına bağlıdır. İndi Azərbaycanda tarix şüurunu aradan qaldırmağa çalışırlar. Tarix şüurunu aradan qaldırmaq- yaddaşınızı itirmək mənasını daşıyır.
Bu gün hakimiyyətdə olanları da alqışlayaq – ancaq onlardan əvvəlki qəhrəmanları tarixdən silməyə də heç kimin haqqı yoxdur.
Mövlana, Yunus bizim qəhrəmanlarımızdır.
Onların 700-800 il əvvəl yaşamaları bizim üçün heç nə ifadə etmir; çünki onlar həmişə bizim müasirlərimizdir.
M.Ə. Azərbaycandakı bir “ədəbi ənənə” son 6-7 ildə Türkiyəyə də sirayət etdi: şair və yazarların bir qismi iqtidarları mədh edərək ədəbiyyatı “lüks yaşama mənbəyi”nə çevirdilər.
Sizcə, bu durum rejimləri hara doğru aparır?
Y.B.B. Bu, rejimləri fəlakətə doğru aparır. Hər şeyin doğrusunu yazmaq lazımdır.
Qurani-Kərimdə bir ayə var: Allah-taala deyir ki, Əmr olunduğu kimi doğru olun. Peyğəmbər əfəndimiz (s.s.) bu ayə endiriləndən sonra deyib ki, mənim saçım-saqqalım ağardı.
Doğru yazmaq bizim ziyalılarımızın ən böyük vəzifəsi olmalıdır. İqtidarlar da onlara yaltaqlanan məddahlardan xilas olmağı bacarmalıdır.
Bu, bütün Türk dünyasının, bəlkə də dünyanın müştərək problemlərindən biridir.
M.Ə. Qərbdə belə bir problem yoxdur.
Y.B.B. Düzdür. Bizim Doğan Cücəloğlu adlı bir alimimiz var. “Hürriyyət” qəzetində çıxan bir yazısında yazmışdı:
“Təəssüf ki, Türk ziyalısı vicdansızdır. Bizim ziyalılar nə qədər çox oxuyursa, vicdanını da o qədər çox itirir. Qərbdə isə bunun tamamilə əksidir.
Mən amerikalı ziyalı ilə üz-üzə gələndə onun vicdanından əmin oluram. Çünki o, gerçəklərdən uzaqlaşırsa, güzgüyə baxanda utanır.
Bizim aydınlarımızın beyinlərinin yenidən formalaşmasına ehtiyac var. Türkiyədə vəziyyət necədirsə, Azərbaycanda da o cürdür.
Çünki biz ayağımızı qaldırdığımız yerə Azərbaycan ayağını qoyub.
Mən bundan dəhşətə gəlirəm.
