Paulo Coelho-nu sevənlərin və nifrət edənlərin debatı (Mətn)

-

Əli Novruzov:

- Koelyo oturur evdə, açır kompyuteri, girir saytlardan sitatları yığır. Sonra onları çeynəyir, həzm eləyir, orta statistik insanın başa düşəcəyi şəkildə parafraz eləyir. Banal süjetlər...

Nəriman Əbdülrəhmanlı

- Koelyonun romanlarının əsasında çox gözəl miflər, pritçalar durur. Koelyo mənə görə bu gün Azərbaycanda təbliğ olunan Murakami, Beqbeder, Dovlatov kimi yazıçılardan çox maraqlıdır.


Braziliyalı Paulo Coelho kimdir? Dünya ədəbiyyatı tarixində qalacaq görkəmli yazıçı, yoxsa bazara hesablanmış yüngül cızmaqaralar «ustası»?

AzadlıqRadiosunun «Pen klub» proqramındakı debata Coelho-nu sevənlər və nifrət edənlər qatılıblar. Həmid Herisçi, Əli Novruzov, Günel Mövlud, Svetlana Turan və Nəriman Əbdülrəhmanlı...


Əli Novruzov

- Koelyo, şəxsən mənim fikrimcə, ortabab bir yazıçıdır. Yəni o qədər şedevr yazan, ədəbiyyatda klassikaya çevrilən bir yazıçı deyil, ola bilər çoxları bununla razılaşmayacaq. Belə deyək, populyar kültürün daşıyıcılarından, yaradıcılarından biridir. Mən Koelyonun təxminən yeddi-səkkiz əsas kitabını oxumuşam. Axrıncı dəfə “Zair”i oxudum, özü də iki dəfə oxudum və başa düşdüm ki, nədir bu. Bilirsiniz nədir bu, publikaya işləyən, insanların duyğusal tərəfinə, romantik-sentimental tərəfinə apellyasiya eləyən bir yazardır. O bilir populyarlıq qazanmaq üçün, uğur qazanmaq üçün, çox satılmaq üçün nə eləmək lazımıdır. Qəlbiqırıq, şair təbiətli insanların zövqünü necə oxşamaq lazımdır. Koelyo bu cəhəti çox yaxşı bilir. Ona görə bundan istifadə edərək, qəşəng də satır. Səhv eləmirəmsə portuqal dilində, dünya tarixində ən çox kitab satan insanlardan biridir. Səhv eləmirəmsə dünya üzrə 75 milyon kitab satıb. Yəni kifayət qədər uğurlu adamdır. Amma ədəbiyyat baxımından baxanda, digər yazıçılarla müqayisə edəndə görürsən ki, Polulo Koelyo ortabab bir yazardır.

S.Akifqızı

- Əli bəy, dediniz ki, 7-8 kitabını oxumuşam. Oxuduğunuz ilk kitabı yadınızdadırmı?

Ə.Novruzov

- Mən “Əl-kimyaçı”nı oxumuşam. “On bir dəqiqə” ni oxumuşam. Amma ilk oxuduğum kitabı yadımda deyil.

S.Akifqızı

- Yəni birinci kitabı oxudunuz, sonra ikinci, sonra üçüncü, deyirsiniz ki, 7-8 kitabını oxumuşam. Yazıçının 7-8 əsərini oxumaq hissi, dünyada insan ömrünün bəlkə yetməyəcəyi qədər çoxlu maraqlı kitablar var. Bu qiymətli vaxtı bir yazıçının 7-8 kitabını oxumağa sərf etmək, sonra da “bu yazıçı ortababdır” deməklə kimə haqsızlıq edirsiniz, bir oxucu kimi özünüzə, yoxsa yazara?

Ə. Novruzov

- Ədəbiyyatda belə bir söz var ki, bizim dildə o söz yoxdur. “Page turner” deyirlər ona, yəni “səhifə çevirən”. Məsəlçün bunu o kitablar haqqında deyirlər ki, o kitabların bir qiyməti yoxdur, amma su kimi oxunur. Məsəlçün Den Braunun kitablarına deyirlər, Larsonun kitablarına deyirlər, Paulo Koelyonun kitablarına deyirlər. Bəzi belə kitablar seriyası var, yəni bunlar nədir, bunlar böyük ədəbi dəyəri olan kitablar deyil. Ancaq bunlar bir saat, iki saat, üç saat oturub zövq alacağınız kitablardır. Bu bilirsiniz nəyə oxşayır? Klassik musiqiyə hər adam qulaq asmır axı, amma hər adam gündə heç olmasa bir-iki pop musiqi eşidir. O ki, qaldı niyə 7-8 kitabını oxuyub bəyənmirəm, bu bilirsiniz nəyə əsaslanır? Məşhur bir söz var, deyir, “oxumamışam, tənqid edirəm” bax o şeydən uzaq durmağa çalışmışam həmişə. Mənə maraqlı gəldi ki, oxudum, amma maraqlı gəldi, xoşum gəldi, çox rahat oxudum deyə bu o demək deyil ki, yaxşı, böyük yazıçıdır, şedevrdir. Ona qalsa mən Den Braunun dörd kitabını oxumuşam, Coan Roulinqi oxumuşam, Larsonu oxumuşam. Yəni kitab oxumaq o demək deyil ki, oturub ancaq “Uliss”i oxuyasan və bitirəsən. Yəni başqa şeyləri də oxumaq lazımdır. Necə ki, biz istər-istəməz bayağı musiqiyə də qulaq asırıq, bu da elə bir şeydir.



S. Akifqızı

- Həmid bəy, sizin üçün kimdir Koelyo?

Həmid Herisçi

- Siz bilirsiniz ki, mən öz yaradıcılığımda həmişə mistik mövzulara üstünlük vermişəm, məntiqin artıq arxaizmə çevrildiyini vurğulamışam. Son dövrdə “Gizli Azərbaycan” verilişi də hazırlayıram, parapsixologiya, paronormal ərazilər, Kvant fizikasının hökm sürdüyü, adi fizikanın ləğv olunduğu yerlər barədə, yəni bizim ziyarətgahlar barədə silsilə verilişlər eləmişəm. Doğurdan da mistika adi bir məsələ deyil, mən bu mövzu üzrə axırda danışmaq istərdim. Mən istərdim ümumiyyətlə bir mistika haqqında danışım icazə versəydiniz.

Bəli, mən onu demək istərdim ki, mistika paranormal ərazilərdə özünü çox aydın göstərir, üstəgəl orda paranormal insanlar olur, yəni mücavirlər bunu tamamlayırlar. Mistika ədəbiyyatda, kinematoqrafiyada da çox güclüdür, mistika bir başqa sahədə, ufalogiyada da çox güclüdür. Adi həyatda da görürük ki, yavaş-yavaş dünyada məntiq zəifləyir. Minillik Azərbaycan ədəbiyyatı ənənəsində isə həmişə mistika öncül sıralarda olub. Qısa bir müddətdə, 19-cu əsrin sonlarında, xarici sifarişlər nəticəsində, Cəlil Məmmədquluzadə, Axundovda maarifçilik, məntiq, rasionalizm bir müddət üstünlük təşkil etdi, ancaq təəssüflər olsun ki, istər çar Rusiyası tərəfindən, istər bolşevizm tərəfindən bunlar çox hallandırıldı. Halbuki, minillik Azərbaycan ədəbiyyatı elə Paulo Koelyo kimi mistik ədəbiyyatdır, ancaq daha dərindir, daha oturuşmuşdur. Bununla bağlı deyə bilərəm ki, bizim bu gün ədəbiyyatımızın qabağa getməsinə mane olan faktorlardan biri həddindən artıq rasionalizmə yüklənməsidir.

S.Akifqızı

- Siz müasir Azərbaycan ədəbiyyatını nəzərdə tutursunuz, yoxsa ümumi ədəbiyyatımızı?

H. Herisçi

- Ümumiyyətlə 1920-ci ildən bəri olan ədəbiyyatı. Düzdür, İsa Hüseynov təcrübəsi var, Sabir Əhmədli təcrübəsi var. Bunlar mistik əsərlər yazıblar. Anar Rzayevin əsərlərində, məsələn, “Əlaqə”də mistik meyllər var. Ancaq görürük ki, bu, klassik dövrdə olduğu kimi aparıcı xəttə çevrilmədi. Təəssüflər olsun ki, son dövrlər bizim gənc yazarlarımız da daha çox Axundov, Cəlil Məmmədquluzadə yoluna yükləndilər və bu, ədəbi mövzuları zəiflətdi, çünki ədəbiyyat həmişə mistik mövzudur, ədəbiyyat mistikdir, yəni onu rasional etmək lazım deyil.



S. Akifqızı

- Amma dünyada real ədəbiyyatın da oxucuları var və realist cərəyanlara söykənən ədəbiyyat da kifayət qədər ciddi ədəbiyyat sayılır.

H. Herisçi

- Gəl belə danışaq, biz Hollywood filmlərinə baxırıq, görürük ki, yüzdə yetmiş faiz fantastika, mistik mövzular üstünlük təşkil edir. Mən sizə deyərdim ki, bu güclənəcək. Və Azərbaycanda təəssüflər olsun ki, siyasi qurumlar bax bizim bu rasional məntiq təcrübəsində düşünən, Cəlil, Axundov ənənəsini davam elətdirən yazarlara çox yer verdilər. Saytlar çox yer verdilər, siyasətçilər çox yer verdilər. Təəssüflər olsun ki, Azadlıq Radiosunun özü köşə yazarlarına çox yer verdi. Nəticədə son iyirmi ildə böyük əsərlər yaranmadı. Bilirsiniz böyük əsərlər həmişə mistik olacaq. Necə düşünürsünüz düşünün.

Ə. Novruzov

- Məsələn “Hərb və Sülh” mistik əsərdir?

H. Herisçi

- Mən hesab eləyirəm ki, orda olan baş qəhrəmanın, Pyer Bezuxovun fəlsəfi axtarışları, xüsusilə Knyaz Balkonskinin bayrağı götürərək irəli cumması, yerə yıxılması, gözünü açanda Napoleonu görməsi İmam Mehdi kimi mistik qatlar həddən artıq çoxdur.

S.Akifqızı

- Bu hesabla Koelyo əgər mistik ədəbiyyat yaradıcısıdırsa, biz onu ciddi ədəbiyyat saymalıyıq, belə çıxır eləmi?

H. Herisçi

- Gəldik çatdıq Koelyoya. Bütün ciddi ədəbiyyatlar mistikdir. Siz neyçün düşünürsünüz ki, mistik ədəbiyyat ucuzdur, yaxud mənasızdır. Paulo Koelyo çox da uğurlu mistik yazar deyil. Hətta çox realist əsər də, başqa gözlə baxsan sonunda mistik görünəcək. Məsəlçün, “Sakit Don” güya sırf 1918-20- ci illərdə Rusiyada baş vermiş vətəndaş müharibəsinə həsr olunub. Ancaq əsərin sonu nəylə bitir, qara günəşlə. Qəhrəman birdən-birə hər şeyini itirir və gözünün qarşısında qara günəş görünür. Mistiklər deyirlər ki, dünyada dörd dənə günəş olub itib, beşinci günəş qaradır. O gələcək.

Ə. Novruzov

- Astrologiya bunu təsdiq edə bilməz.

S.Akifqızı

- Əli bəy siz hesab edirsiniz ki, Koelyo xəttində mistika güclü olduğu üçün bu ədəbiyyatı ciddi ədəbiyyat saymaq olmaz?

Ə. Novruzov

- Yox əslində, ona magik-realizm deyirlər, Həmid bəy ona mistika deyir, magik-realizmin çox görkəmli nümayəndələri var. Hətta Nobel mükafatı alanı da var, Qabriel Qarsiya Markes. Biz onun əsərlərinə baxanda ordakı mistika hə, maraqlıdır, amma Koelyoya daha çox məşhurluq, populyar kültür tərəfdən baxmalıyıq. Bilirsiniz Koelyo necədir, deyək ki, Koelyo mistik yazıçıdır, realist yazıçıdır, düzgün olmaz. Koelyo üslubsuz yazıçıdır. Mən təxminən onun yazı prosesini sizə təsvir edərəm. O adam oturur evdə, açır kompyuteri, girir saytlardan sitatları yığır, yəqin ki, onun kompyuterində fayllar var, məhəbbət mövzusuda, nə bilim qısqanclıq mövzusunda, belə-belə müxtəlif saytlardan yaxşı sitatları yığır. Sonra onları çeynəyir, həzm eləyir, orta statistik insanın başa düşəcəyi şəkildə parafraz eləyir. Çox banal bir sujet götürür. O banal sujeti sitatlarla bəzəyə-bəzəyə balaca, bir ovuc boyda kitab buraxır. Hamı da onu oxuyur deyir ki, “Ay nə gözəl hikmətli sözlər var burda”. Bir səhifəsində o marksistdir, bir səhifəsində ekzistensialist.

H. Herisçi

- Mən hesab edirəm ki, Koelyo kimi yazıçılar mistik təcrübələr, əl-kimyaçıların təcrübələri üzərində işləyərək ortaya bədii mətnlər qoyurlar. Bu yaxşı ola bilər, mənfi ola bilər, pul üçün satıla bilər, bu başqa məsələ, ancaq mistik təcrübələr ciddidir. Bu yeni sahədir, dünyada öyrənilir. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda mistisizm lazımi səviyyədə öyrənilməyib. Və istər siyasi partiyalar olsun, istər sizin radionuz olsun, siz rasionalizmi təbliğ edirsiniz. Bu, ədəbi təfəkkürə ziddir. Və mən həmişə demişəm böyük əsərlər mistikadan yaranacaq. Azərbaycan ədəbiyyatının min illik mistik ənənəsi var, bəli, müəyyən dövrlərdə Axundovlar, Cəlillər bunu pozmaq istəyiblər, şükürlər olsun, İsa Hüseynovlarımız var, Sabir Əhmədlilərimiz var.



S.Akifqızı

- Həmid bəy bu halda realist ədəbiyyatı inkarmı etmək lazımdır?

H.Herisçi

- Ədəbiyyat özü mistik bir fenomendir, bunu sən nə qədər məntiqlə izah edəcəksən. Bu yurisprudensiya deyil ki, dəqiq deyəsən reallıq, reallıq. Bədii reallıq həmişə subyektivdir.

S.Akifqızı

- Həmid bəy, Koelyonun kimyagərlərinin dəmirdən və başqa metallardan qızıl əldə etməsi simvolikadır yoxsa doğurdanmı reallıqdır sizin fikrinizcə?

H. Herisçi

- Mənim özümün üzləşdiyim odur ki, bəli çox ciddi kosmik artefaklar var, göydən düşmüş əşyalar var, çox ciddi məhlullar var və bunlar bəzi adamlara verilir və onlar bundan istifadə edir. Paulo Koelyo kimi, Den Braun kimi, Umberto Eko kimi yazarlar bütün bunlara çox yaxşı agahdırlar və onların bədii mətnlərində bunlardan bəhs olunur. Mən yenə deyirəm: ədəbiyyat mistik praktikadır.

Ə. Novruzov

- Həmid bəy elə təsvir etdi ki, güya yazıçılar otururlar, ilham pərisi gəlir, başlayırlar yazmağa, mistika, o dünya, bu dünya arasında gedib gəlirlər, mənsə buna çox rasional baxıram. Yazıçı adam oturur, yazır-pozur, yüzlərlə kağızı məhv eləyir, saatlarla işləyir, iki cümlə mətn çıxarır, böyük əziyyət çəkir, axırda da gedir jurnalistə deyir ki, bilirsiniz mən oturmuşdum ağacın altında, birdən mənə işıq gəldi mən bu kitabı bir saata yazdım. Axtarsan o mistik yazarlarının bir kitabının onlarla versiyası var, üzərində aylarla işləyib, o sözü bu sözlə dəyişib, axırda da gəlib deyir ki, bu yazı mənə havadan gəldi. Bu, yazıçıların özləri haqqında yaratdıqları mifdir, o mifdən birini də Paulo Koelyo yaradıb.

S. Akifqızı

- Amma siz dediyiniz fikirlərə Koelyonun müsahibələrində rast gəlməmişəm. Söhbətə qayıdaq, Günel Mövlud telefon xəttindədir, Günel xanıma söz verək. Günel xanım siz Koelyonu sevənlər, yoxsa ondan xoşu gəlməyənlər qrupuna aidsiniz?

Günel Mövlud

- Bilirsiniz, xoşum gəlməməsi ifadəsi doğru ifadə deyil. Hər bir oxucunun və yazarın, oxuduğu yazarlar var, oxumadığı yazarlar var, yaxud oxuyub kənara qoyduğu yazarlar var, ədəbiyyat hesab elədiyi yaxud ciddi ədəbiyyat hesab eləmədiyi yazarlar var. Təbii ki, Paulo Koelyo yazıçıdır, biz bu faktı dana bilmərik, bu insanın milyonlarla oxucusu var, ən zəhmətkeş yazarlardan biridir. Bu onun zəhməti hesabına başa gəlib. Amma mən bilsəydim ki, bu gün siz ədəbiyyatda fantastikanı mistikanı müzakirə edirsiniz, mən bu müzakirəyə qoşulmazdım. Birincisi ona görə ki, yazıçının hansı mövzunu özünə yazı mövzusu seçdiyini müzakirə etməyi doğru saymıram. Bu, yazarın öz işidir. İkincisi də bu mənim bildiyim sahə deyil.



S. Akifqızı

- Söhbət ondan qaynaqlandı ki, Həmid bəy iddia edir ki, ciddi ədəbiyyat yalnız mistik ola bilər. Siz necə hesab edirsiniz, ciddi ədəbiyyat deyəndə yalnız mistik ədəbiyyatımı göz qabağına gətirməliyik?

G. Mövlud

- Yox mən belə hesab eləmirəm, bu mənada Həmid bəylə razı deyiləm. Amma onun öz əsasları var belə düşünməyə, ən azından ölkədə mistikanı ən yaxşı bilən yazarlardan biridir. O ki qaldı konkret Paulo Koelyoya, deyim ki, mən onun bir neçə kitabını oxumuş və qatlayıb kənara qoymuş adamam.

S. Akifqızı

Bəyənmədiyiniz nə olub?

G. Mövlud

- Əslində Koelyonun çox axıcı, şirin bir üslubu var, amma onun mövzuları məni narahat edən, diqqətimi cəlb edən mövzular deyil. Onun mövzuları mənə maraqlı deyil.

S. Akifqızı

- Siz Markesin “Yüz ilin tənhalığı”nı tərcümə etmisiniz və bu haqda fikrinizi bildiribsiniz. Onu Koelyonun “Kimyagər” i ilə müqaisə edənlər var. Buna münasibətiniz necədir.

G. Mövlud

- Çox uğursuz müqayisədir. Mən “Yüz ilin tənhalığı”nı peşəkarlıq baxımından “Kimyagər”lə yan-yana qoymazdım. “Yüz ilin tənhalığı”nda yüzlərlə insan problemi var, o qədər şeylər var ki, onu “On bir dəqiqə”də yaxud “Kimyagər” də görə bilməmişəm.

S. Akifqızı

- Sizcə Paulo Koelyo tarixdə qalacaq, yoxsa onu yalnız elə müasirləri oxuyacaq?

G. Mövlud

- Əvvəla, bunun dəqiqini yalnız tarix göstərə bilər. İndi jurnalistlər, oxucular, yazarlar oturub bunu müzakirə edə bilmərik. Amma bir şeyi vurğulamaq istəyirəm ki, əgər yazarı milyonlarla insan oxuyursa bu artıq nələrdənsə xəbər verir. Axı Paulo Koelyo kimi olmaq istəyən minlərlə yazar var. O insan istəklərində, hisslərində, ehtiraslarında elə şeylər edib ki, biz heç birimiz onu edə bilməmişik, ya da böyük ehtimalla etmək istəməmişik. Məsəlçün bir misal gətirim, mən heç vaxt Əlibala Hacızadə olmaq istəməzdim. İstəyərdim onunku qədər oxucum olsun, amma o oxucular mənə Əlibala Hacızadə yaxud Paulo Koelyo olmaq yolu ilə başa gələcəksə mən o qədər oxucunu istəmirəm. Əminəm ki, onlarla, yüzlərlə yazıçı var ki, onlar da mənim kimi düşünürlər.

H. Herisçi

- İcazə versəydiniz mən Paulo Koelyonun sələflərindən danışardım. Nəyə görə bu cür yazıçı yaranıb, o mövzuda bir danışardım. Bax əgər biz realist ədəbiyyatın kökünü qoyan Balzakdan danışırıqsa, onun “Şaqren dəri” əsəri sırf mistik əsərdir. Dostoyevski bilirsiniz ki, Balzakdan təsirlənib, onun “Qorio ata” romanını tərcümə edib. Ədəbiyyat ancaq bunun kimi mənbələrdən qidalana bilərdi. Ədəbiyyat həmişə elə yerlərə gedib çıxır ki, orda müəmmalarla üz-üzə gəlir. Məsəlçün siz Kafkanın məşhur “İstintaq” əsərini oxumusunuz. İndiki dövrdə deyirlər ki, güya əsərdə bir nəfər durur görür ki, iki nəfər onu harasa aparır, gətirir. Amma indi Amerikada üç milyon insan iddia edir ki, onları yad planetlilər oğurlayıblar.

S. Akifqızı

- Əli bəy siz necə bilirsiniz, bayaq Günel xanım da vurğuladı ki, milyonlarla oxucusu var. Sizcə oxucular niyə oxuyur bu kitabı.

Ə. Novruzov

- Səhv eləmirəmsə onun kitabları 75 milyon satılıb. Bilirsiniz, nəyə görə oxuyurlar, insana çox rahatlıq gətirir, oxunması çox rahatdır, axıcıdır. Mən Koelyoda mistika deyilən heç nə görmürəm, onda mistikanın bir faizi də yoxdur. Orda mən manıslıq görürəm, artistlik görürəm. Bu adam oxucuları necə manipulyasiya etməyi bilir. Yadıma gəlir, 2003-cü ildə Rusiyada onun ilk kitablarından birini buraxdılar. 2004-2005-ci ildən 2008-ci ilə kimi Azərbaycanda bir “Paulo Koelyo bumu” vardı, metroya girirdin, hamı Koelyonu oxuyurdu. Biri oxuyub o birinə verirdi. Çünki, insanlar yeni bir şey tapmışdılar. Ruhi qida alırdılar. Amma orda mistika varmı, yox orda ancaq pop-kültür var?

Bu yazıçı özünə tarixçə yaradıb, Paulo Koelyo deyir ki, o neçə yaşındasa piyada olaraq İspaniyanın bir başından o biri başına ziyarətə gedib. O həyatını “Ziyarət” adlı kitabında təsvir edir. Yol boyu bir kontakt yaşayır. Amma dediyim odur ki, bu əsl artistlikdir.

H. Herisçi

- Bilirsiniz, fantaziya, mistika haqqında mənim yadıma bir şey düşüb. Bir dəfə “Şaqren dəri” haqqında Əkrəm Əylislidən soruşdum, dedim Əkrəm müəllim bu həqiqət ola bilərmi. Əkrəm müəllim dedi ki, bir şey yalan olsa, o, ədəbiyyata çevrilə bilməz. Ədəbiyyata çevrilən, sujetə yatan hər bir hadisə realdır.

Ə. Novruzov

- Çox qüsurlu metodologiyadır.

S. Akifqızı

- Telefon xəttində Nəriman Əbdülrəhmanlı var. Onu da xatırladım ki, Nəriman bəy Koelyonun bir neçə kitabını Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Nəriman bəy, siz Koelyonun dörd kitabını tərcümə eləmisiniz. Koelyonun yaradıcılığına müraciət edəndə, o sizi yazıçı kimi cəlb elədi, yoxsa əsərləri dünyada çox satıldığı üçün tərcümə etdiniz?

Nəriman Əbdülrəhmanlı

- Mən Koelyonun dörd romanını tərcümə eləmişəm. “İşıq savaşçısı” kitabını tərcümə edəndə Koelyo hələ Azərbaycanda o qədər də məşhur deyildi. Koelyo məni populyarlığına görə yox, piarına görə yox, bir yazıçı kimi maraqlandırıb. Koelyonun romanlarının əsasında çox gözəl miflər, pritçalar durur. Koelyo mənə görə bu gün Azərbaycanda təbliğ olunan Murakami, Beqbeder, Dovlatov kimi yazıçılardan çox maraqlıdır. Mən onun əsərlərini həvəslə çevirdim, çünki onda yaxşı mənada avantüra var, o oxucunu elə sehirləyir ki, axıra qədər onun əhatə dairəsindən çıxa bilmirsən.

S. Akifqızı

- Sizcə, Koelyo dünya ədəbiyyatına yeni söz gətirib, yoxsa indiyə qədər deyilənləri başqa cür ifadə edib?

N. Əbdülrəhmanlı

- Deməzdim ki, yeni söz gətirib. Amma yeni üslub gətirib. Tutaq ki, o, Markes kimi, Dostoyevski kimi, Orhan Pamuk gimi ruhun dərinliklərinə getmir, bəlkə də getmək istəmir. Koelyonun əsərlərində çox həyatı fəlsəfə var, amma Dostoyevski kimi onu ifadə etmək üçün dərinlərə getmir. Sadə dillə ifadə edir. Mənə elə gəlir, Koelyonun öz üslubu var ki, bu qədər çox sevilir, oxunur, dünyada tanınır.

S. Akifqızı

- Yəni ona dəbdə olan yazıçı demək olarmı, yoxsa onun dəbə düşməməsi mümkün deyildi?

N. Əbdülrəhmanlı

- Yox, dəbdə olan deməzdim. Dəbdə olan yazıçılar adətən qısa müddətdə unudulub gedirlər ya da onların dibi görünür. Koelyo o üslubuna, mövzularına, dünya duyumuna, düşüncə tərzinə görə gec-tez öz yerini tutmalıydı. Ona görə də bu gün o, Brazilyadan tutmuş Yaponiyaya qədər tanınır və maraqlı oxunur.

S. Akifqızı

- Telefon xəttində Svetlana Turandır, istəyirəm ona da söz verək.
Svetlana xanım, Əli Novruzov bir yazısında sizin yaradıcılığınızı Paulo Koelyonunku ilə müqaisə eləmişdi, deyəsən siz də bundan narazı qalmışdınız.

Svetlana Turan

- Mən elə hesab edirəm ki, kimin, kimi istəsə başqası ilə müqaisə etməyə tam haqqı var. Əli də kifayət qədər savadlı oğlandır. Əgər o belə hesab edirsə onun fikrinə hörmətlə yanaşıram, amma mən özüm elə hesab etmirəm. Ümumiyyətlə, mən Paulo Koelyonun yaradıcılığını ədəbiyyat hesab etmirəm. Sadəcə, o elə yazıçılardandır ki, müasir dövrdə sadə, siravi oxucuların ona ehtiyacı var. Yəni hər bir oxucuya Ceyms Coysu, Soljenitsını, Kenzaburo Oeni zorla oxutmaq olmaz. Hər bir insanın öz sevdiyi ədəbiyyat var. Bəziləri psixoloji ədəbiyyatı sevir, bəziləri romantik ədəbiyyatı sevir, bəziləri isə başını gündəlik qayğılardan azad edəcək ədəbiyyatı sevir.

S. Akifqızı

- Sizcə, Koelyonun yazdıqları yüngülmü ədəbiyyatdır?

S. Turan

- Təbii ki, yüngül ədəbiyyatdır. Mən Koelyodan xəbərim olsun deyə lap çoxdandan onun təkcə bir əsərini “Kimyagər” əsərini oxumuşam. O əsəri oxumaq belə mənə imkan verdi ki, Koelyo ilə bağlı bir fikrə gələ bilim. O, kifayət qədər gözəl sözlərdən ibarətdir, gözəl sözləri, dərin fikirləri var. O, insanları özünə tərəf çəkəcək fikirləri bir yerə toplayıb maraqlı bir şey yaratmağa çalışıb. Amma yenə də oxuyanda orda heç bir şey görmürsən. Ədəbiyyat ilk növbədə insanı düşündürməlidir, nələrəsə sövq etməlidir, hansısa yeni prinsiplərin yaranmasına kömək etməlidir. Koelyonun yaradıcılığında elə bir şey görmədim, o sadəcə olaraq gözəl söz yığınıdır.

TAM İZLƏ