-
İrana gedən Azərbaycan vətəndaşlarının əksəriyyəti günün ikinci yarısında geri qayıtmağa çalışırlar. Buna görə də axşamüstü Astara gömrüyünün önündə adamlar çox olur. Geri qayıdanlar özləri ilə az da olsa ərzaq və digər mallar gətirməyə çalışırlar. Gömrüyün giriş qapısında “hambal” deyə çağırılan insanlar növbəyə durur. Adamları mənzil başına çatdırmaq üçün gözləyən taksi sürücüləri də fəallıqlarına görə “hamballar”dan heç də geri qalmırlar. Müştəri üstündə sürücülər arasında qarşıdurma da yaşanır. Bir taksi sürücüsü deyir ki, onların müştəriləri əsasən İran vətəndaşlarıdır. İran vətəndaşları isə Azərbaycan tərəfə az keçirlər. Taksi sürmək deyilənə görə, əvvəlki illərə nisbətən çətin olub. Bir o qədər də qazanc gətirmir.
İrandan piyada qayıdanlar isə gömrükdən şikayət edirlər. Onlar deyir ki, Astara gömrüyündə incidilirlər. İrandan alıb gətirdikləri nə varsa əllərindən alırlar və heç bir sənəd də vermirlər. Astara rayonun Ərçivan kənd sakini Etibar Fərzullayev də belə şikayətçilərdən biridir:
“ALDIQLARIMI TÖKDÜLƏR YERƏ...”
“İki dənə toyuq, bir kiloqram kişmiş, iki dənə balaca günəbaxan yağı, yarım kilo yağ və döymə ət almışdım. Aldıqlarımı tökdülər yerə. Mən onları başa saldım, mənim malıma əl vurmayın. Mən üç aydır getməmişəm. Dedim protokol yazın. Yazmadılar.”
Etibar Fərzullayev deyir ki, icra aparatında və rayon prokurorluğunda olub. Ona deyiblər ki, gömrük onların səlahiyyətinə aid deyil. Məcbur olub müxtəlif qurumlara teleqramlar vurub:
“DEYİR MONOPOLİSTƏM”
“Plakat çəkmişəm evdə. Toyuqlar birtərəfdə, yumurta bir tərəfdə, kişmiş bir tərəfdə. Plakatı asaram, çıxaram meydana. Hamısından aldı tökdü ora. Toyuqdur, kişmişdir, günəbaxan yağıdır. Nə üçün axı. Monopolist əyləşib Bakıda, deyir monopolistəm. O kimdir axı?”
Etibar Fərzullayevin sözlərinə görə, İrandan aldıqları mallar Azərbaycanda bahadır. Bu baxımdan da sərhədyanı ərazilərdə yaşayanlar bazarlığa İrana gedirlər:
GÜNƏBAXAN YAĞI AZƏRBAYCANDA İKİ, İRANDA BİR MANATDIR...
“Mən İran gömrüyündən çıxmışam, gəlmişəm Azərbaycan gömrüyünə. Astara gömrüyü bunu tutmamalıdır, buraxmalıdır. Gömrükdən gəlmişəm gərək buraxsın. Niyə görə qadağandır? Xəstəlik var, nə var? Yoxdur axı. Biz gedirk, gəlirik də. Hansı fırıldaq edirlər bilmirəm? Camaat yazsın prezidentlə, qərarlaşsın. Nə məsuldur bilək də . Nə üçün burda dinc yaşamayaq? Bir dənə günəbaxan yağı orada bir manatdır.
Burda iki manatdır. Gücüm çatmır alam onu. 24 ildir işləyə bilmirəm. ”
Astara şəhər sakini Zabir Ağayev də gömrükdə ailəsinin başına gələnlərdən danışır. O deyir ki, istilik sisteminin cihazları Azərbaycanda bahadır. İranda isə 50 manatdır. Astara gömrüyü onun istifadə üçün gətirdiyi bir ədəd cihazı saxlayıb:
“İRANDAN GƏLƏN SERTİFİKATI OLMAYAN SOBALAR RAYON MAĞAZALARINDA SATILIR”
“Mənim yoldaşım uşaqla gələrkən, istilik sistemi üçün cihaz gətirəndə əlindən alıblar. Əlavə söyülüb, təhqir olunmuşdular. Dəfələrlə gömrükdə olan neqativ hallar barəsində məlumatlar vermişəm. Demişdilər İrandan gətirilən qızdırıcını burda quraşdırmaq qadağandır və standartlara uyğun gəlmir. Mən özüm qaz sistemində çalışıram, çox yaxşı bilirəm ki, hansı istilik sistemini harada quraşdırmaq olar. Amma İrandan gələn sertifikatı olmayan sobalar rayon mağazalarda satılır. Qızdırıcıya isə icazə vermədilər.”
Gömrüyün önündə rast gəldiyimiz bir çox sakinlər də özbaşınalıqdan dəhşətə gəldiklərini deyirdilər:
“ƏLİMİZDƏN ALANDAN SONRA MALI VERIRLƏR DÜKANA, PULUNU ALIRLAR”
“Azərbaycanda xurma ilə kişmiş istehsal olunur? Yox. Gedirik İrana kişmiş alırıq.
Yas düşüb, cümə axşamları var, üç qutu xurma almışıq, üç kiloqram kişmiş, saxlayıb atıb anbara. Nə pulunu verir, nə də sənəd. Deyir ki, olmaz . Bir dənə toyuq almışam, deyir olmaz, əlimizdən alandan sonra malı verirlər dükana, pulunu alırlar. Hamısından alır.”
Digər bir sakin də deyir ki, bundansa İranın qapısını bağlasalar yaxşıdır:
“CAMAAT KASIBLIQDAN İRANA GEDİR”
“Gömrükdən heç bir şey buraxmırlar. Plasmas qablar buraxırlar, camaatı zəhərləndirmək üçün. Bizdə indi qışdır, soyuqdur, qaz sobası lazımdır, buraxmırlar. Ancaq dükanlarda isə 200-300 manata satırlar. Bizim camaatı incidirlər. Camaat kasıblığa görə İrana gedir.
İran elə bir ölkədir ki, oraya gəzməyə gedəsən? Bir tikə çörək dalınca gedirlər.”
Astara Gömrük İdarəsindən isə bu deyilənlərə münasibət bildirmək istəmədilər. Məsləhət gördülər ki, gömrük komitəsinə müraciət edək.
Gömrük komitəsinin qaynar xəttindən isə bizə bildirdilər ki, hər bir vətəndaş bir kiloqramdan artıq yük gətirə bilməz. Ancaq bununla bağlı əlavə bilgi vermədilər. Qaynar xətdən deyildiyinə görə, əgər yük artıqdırsa gəldiyi ölkəyə qaytara bilərlər.
Hüquqşünas Elman Hüseynov isə bildirir ki, bu deyilənlər qanunvericiliyə ziddir:
“Əvvəllər Azərbaycan hökumətinin 105 nömrəli qərarı var idi. Hər bir vətəndaş İrandan gələndə ailəsi və məişət məsələləri üçün min dolar həcmində mal alıb gətirə bilərdi. Ancaq bu alver məqsədi daşımamalıydı. 2013-cü il oktyabrın 12-də 305 nömrəli qərar çıxdı. Hər bir vətəndaş hər şeydən iki dənə ala bilər, min beş yüz dollar dəyərində. Onunla azyaşlı uşaq gedirsə beş yüz manat da onun hesabına ola bilər. O qərarda belə bir şey var ki, bizim vətəndaş o tərəfə gedəndə on kiloqramdan artıq ərzaq ala bilməz. Bunlar isə hər gələni tuturlar, yoxlayırlar.”
“SADƏCƏ HƏMİN MƏHSULLAR MONOPOLİYANIN NƏZARƏTİNDƏ OLDUĞU ÜÇÜN,...”
İqtisadçı Vidadi Mirzəyev isə deyir ki, Astara gömrüyündə mövcud olan bu qaydalar Azərbaycanlıların xeyrinə deyil. İqtisadçının sözlərinə görə, gömrük sistemini monopoliya və ya qadağanlarla qaydaya salmaq olmaz. Bu məsələlər elmi yanaşma istəyir:
“Sadə vətəndaşların İrandan gətirmək istədikləri məhsullar Azərbaycan ərazisində qanunla qadağan edilməyib. Məsələn banan da , xurma da və digər məsullar də Azərbaycan ərazisində satılır. Sadəcə həmin məhsullar monopoliyanın nəzarətində olduğu üçün, hətta kiçik həcimdə belə qonşu ölkədən gətirilməsinə icazə verilmir.”
İRAN REALI UCUZLAŞIR...
İqtisadçının sözlərinə görə, monopoliya Azərbaycanın iqtisadiyyatına dağıdıcı təsir edir. Kasıbların sayını artırır.
İqtisadçı deyir ki, İran realı da Rus rubulu ilə yanaşı ucuzlaşır. Hazırda İran Astarsında bir ABŞ dolları 4350 tümənə satılır. Tümən manata münasibətdə də ucuzlaşır.