-
Şair Fikrət Qocanın “nol doqquzu” isə, bizim üçün göydəndüşmə oldu. Biz bu avtonun səsboğanına kartof soxurduq. Elə belə, səbəbsiz.
Fikrət Qocanın kim olduğunu da yaxşı bilirdik, amma yenə də soxurduq...
Əli Əkbər
SOVETSKİ XATİRƏLƏRİ – 2
Tövbə məscidi və Fikrət Qocanın “qluşitel”i
Sovetskidə əcaib qonşularımız vardı. Hamısı bir-birindən fərqli – kimi ekzotik, kimi ekstravaqant, kimi lümpen, kimi intelligent. Alverçi, şair, rəssam, hətta tumsatan da vardı.
Önümüzdə, arxamızda, sağımızda həyət evləri idi, solumuzda isə Abdulla Şaiq 21.
Bu ünvandakı evi tapmaq çətin deyil - Ostrovski ilə kəsişmədə, Tövbə məscidi ilə üzbəüz dayanıb. Azərbaycanın Korney Çukovskisi Abdulla Şaiq bu evdə yaşamışdı, indi də orda mənzil muzeyi var. Mənim uşaqlığımda isə, binanın sonuncu mərtəbəsində şair Fikrət Qoca, ikinci mərtəbəsində bir rəssam yaşayırdı.
Məhlədəki yaşıdlarım arasında, qubalıların sözü olmasın “anasının qarnını dişləyib çıxmış” vəhşilər çoxluqdaydı. Mən də onların əhatəsinə düşmüşdüm. Biz hər gün məhlədə nəsə yeni bir mərəkə çıxarmalıydıq. Kiminsə valideyni evimizə şikayətə gəlməli idi. Bir “lox”u qapazlamalı, tumsatanın qabağından bir ovuc tum qapıb qaçmalı, qızlara nəsə qışqırmalıydıq.
Günlərimiz keçirdi damlarda, hasarlarda, elektrik naqillərinin arasında. Dırmaşmadığımız ağac, əymədiyimiz anten qalmamışdı. İndi düşünəndə ki, mənim uşaqlarım damlarda gəzə bilər, ümumiyyətlə, uşağı damda təsəvvür edəndə, ağlım oynayır. Uşağın damda nə işi ola bilər?
Şair Fikrət Qocanın “nol doqquzu” isə, bizim üçün göydəndüşmə oldu. Biz bu avtonun səsboğanına kartof soxurduq. Elə belə, səbəbsiz. Fikrət Qocanın kim olduğunu da yaxşı bilirdik, amma yenə də soxurduq. O qluşitelin ağzı bizə gəl-gəl deyirdi, ona nəsə daxil etmək allahın əmri idi.
Onun bizə pisliyə dəyməmişdi, həmişə bizimlə mehribanlıqla salamlaşardı. Gizlənpaç oynayanda uşaqlar onun evinə girib, yatağının altında gizlənirdilər, Qoca səsini çıxarmazdı. Özü söz deyə bilmirdi, qızları bizi evdən qovurdular.
Fikrət Qoca hər səhər evdən çıxıb maşını ilə işə, şeir yazmağa gedir, bir də axşam qayıdırdı. Bizi görəndə, “salam uşaqlar” deməyi unutmurdu.
Arxa həyətdən danışmağa dəyməz. İlk marixuananı mənə daddıran N. adlı PAZ şoferi bu həyətdə yaşayırdı. Özü marixuanaya “i” hərfinə vurğu ilə, “nəyişə” deyirdi. Atası da, özü də müstəsna tərbiyəsizlikdə adamlar idi. Sonralar, ailəcə Etibar Məmmədovun fanatları oldular.
Üzbəüzdəki həyətin üzərində bir qədər dayanaq. Yolu keçən kimi, məscid divarının bitişiyindəki üç mənzilli həyətdə bir rus qadın yaşayırdı. Yaşı altmış olardı, evdə tək qalırdı, gələn-gedəni olmazdı, nə iş gördüyünü bilmirdim. Bu qadın bir neçə dəfə mənə oxumağa kitab vermişdi. Bircə dəfə də demədi ki, “pis uşaqlara qoşulma”. Yəqin bilirdi ki, atam bunu mənə gündə əlli dəfə onsuz da deyir. Kimlərlə oturub durduğumu görən qadının mənə münasibəti dəyişmirdi, elə bil mənimlə digər uşaqlar arasında mənəvi baryerin olduğunu, nə vaxtsa yollarımızın əbədi ayrılacağını sezirdi. Necə ki, doğrudan da ayrıldı. Hamısının taleyi mənə məlumdur və mən, uşaqlıq xatirələrimin naminə, onlar üçün səmimi təəssüf hissi keçirirəm.
Rus qadın hər gün məni müxtəlif damlarda, divarlarda, quşuçurdanların, “nəyişə”xorların yanında, pəncərələrə daş atan yerdə görürdü. Səssiz ötüb keçirdi yanımızdan, sanki növbəti əclaflığın planlarını quran bizləri görmürdü. Uşaqlar isə onun tolerantlığını və mənə münasibətini layiqincə qiymətləndirib, həyətinə soxulmurdular.
Pəncərələrə daş atmağımız, adi evlərin şüşələri ilə məhdud deyildi. Tövbə adlanan, əsl adı İmam Hüseyn olan məsciddən, səksəninci illərdə tərəvəz bazası kimi istifadə olunurdu. Həyəti açıq olmasa da, biz darvazaların üstündən həyətə daxil olur, minarəyə qalxır, qaçdı-tutdu oynayırdıq. Minarədən evimizin içini, atamın evdə nə işlə məşğul olduğunu aydın görürdüm.
Məscidin bizim küçəyə baxan şüşələri o qədər iştah açıcı görünürdü ki, uşaqlar onları da daşlamağa qərar verdilər. Abdulla Şaiq 21-in altında içi dizə qədər su ilə dolu zirzəmi vardı. O zirzəmiyə “ağcaqanad istehsalı fabriki” demək daha uyğun olar. Mən gözümü açandan, son zamanlaracan o binanın altındakı suyu quruda bilmədilər.
Hər nə isə, şüşə sındırmaq mənə də təklif olundu. Komandada qala bilmək adına, razılaşdım. Qucaq dolusu xırda daş, cınqıl toplayıb 4-5 uşaq zirzəmiyə endik. Biz, hündürdəki məscid pəncərələrini görürdük, küçədən keçənlər isə bizi yox. Mövqeyimiz sağlam idi.
Bir anda zirzəmidən, daş-cınqıl seli məscidə doğru uçdu. Taxta çərçivə arasındakı irili-xırdalı kövrək pəncərələr, bir-bir şaqqıltı ilə qırılıb yerə səpələndilər. Daş-şüşə simfoniyası bir dəqiqə davam etdi, məhəllə küçəyə töküldü. Axşam, uçastkovı Sakit məllim bir-bir hamımızın evinə baş çəkdi, valideynlərdən lazımi əskinasları aldı və məsəələ beləcə qapandı.
Bir neçə il keçəcək, məsciddə azan oxunacaq, yuxudan dik atılacaqdım. Mən bu məsciddən oxunan ilk azanı xatırlayıram. Tövbədə namaza başlamağım da, o günə qədər mənə tanış olmayan rituala marağımdan oldu. Əvvəl maraq bürüdü, sonra “1001 gecə” əhvalatlarına oxşar söhbətlərin sehrinə qapıldım, “opium”un güdazına getdim.
Məscid qapılarını ibadətə açan kimi, atam babamın yadigarı, ona da onun babasından qalma ərəbcə kitabları aparıb məscidin imamı Hacı Əbdülə bağışladı. “Sən mollasan, sənə lazım olar” deyib, ailə relikviyasını tanımadığı adama verdi. Hacı Əbdül artıq məsciddə səltənətini qurmuşdu, onu Tövbə cəmiyyəti adlandırmışdı, ayağı sürüşən möminlərə də şallaq vururdu. Atamın vəfatından sonra mən o kitabları Hacı Əbdüldən geri istədim, vermədi. Yaxşı ki, şallaqlamadı.
Məhlə uşaqlarının valideynləri atama oxşamırdılar. Uçastkovı Sakitdən sonra şüşə sındıran kolleqalarımın hamısı evdə nəyi var çırpıldılar. İllər keçəcək onlardan biri, ya ikisi Rusiyada yoxa çıxacaq, birinin başına olmazın müsibətlər gələcək, başqasının ömrü zindanlarda tükənəcəkdi. Vəziyyəti başa düşməkdən ötrü, Barri Levinsonun 1996-da çəkdiyi “Sleepers” filminə baxmaq kifayətdir.
Filmdəki hekayəni Sovetskiyə proyeksiya etsək, bizim “Bobbi ata”mız Hacı Əbdül olacaq.
Robert de Nironun ölən günüdür.
Bütün əclaflıqları çox erkən daddım deyə, çox tez böyüdüm. Özümə hesabat verməyə başladığım, “Mən nə edirəm? Nə üçün edirəm?” soruşduğum dövrüm yadımdadır. Atam küçədə kaprizlərimə bacardıqca dözür, dilə tutur, vədlər verir, birdən-birə də qayıdır ki, “gəl mən sənə kirpi alım”. Həmin an beynimdə canlı kirpi canlandırıram - onunla necə oynayacağımı, tikanlarının sərtliyini, burnunu, adının nə olacağını. “Axundov bağının yanında kirpi nə gəzir, atam nə danışır?” kimi suallar ağlıma gəlmirdi.
Atam qəzet köşkündən “Kirpi” satirik jurnalını alıb mənə uzadanda, özümü alçaldılmış və təhqir olunmuş hiss etdim. “Mən diri kirpi istəyirəm!” qışqırıb, jurnalı asfalta çırpdım. Ürəyim soyumadı, maşın yoluna sarı qaçdım, yolu keçdim, girdim 8 nömrəli hamamın həyətinə. Orda da bir küncdə oturub düşündüm: “Mən neynirəm? Deyəsən böyümək vaxtıdır”.
Həmin gün xeyli sarsıldım və böyüdüm. Atam hamamın həyətinə girdi, əlimdən tutdu, məni evə gətirdi . “Kirpi” jurnalı masanın üstündəydi, gözucu qapağındakı karikaturaya baxırdım.
“Kirpi” jurnalı ilə ulduzum bir daha heç barışmadı. Sonralar rusdilli “Krokodil”in sadiq oxucusu oldum.
“Köpəyoğlunun rusu”, səviyyə fərqi o qədər bariz idi ki.
(Yazı müəllifin şəxsi fikirlərini əks etdirir)
